Վարդան Օսկանյանի հարցազրույցը Գալա հեռուստաընկերությանը

Դիտել

-Պրն. Օսկանյան, այս թեժ ընտրական պրոցեսներն ավարտվեցին, և որպես արձագանք Դուք վերջին օրերին` երեկ չէ առաջի օրը, կազմակերպեցիք “Ընտրական իրավունք” թեմայով քննարկում, որին մասնակցում էին տարբեր քաղաքական ուժեր, հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ: Ի՞նչ արձանագրեցիք այդ քննարկման ընթացքում և չե՞ք կարծում, որ նման քննարկումներն ընտրություններից առաջ ավելի ճիշտ է կազմակերպել, որպեսզի կանխվեն ինչ-ինչ բաներ: Ընտրություններից հետո կարծես արդեն ավելի շուտ մնում է վերլուծել ուղղակի անցածը, և մյուս ընտրություններին կկանգնենք նույն փաստի առաջ:

-Ես կարծում եմ, որ սա հետևողական աշխատանք պետք է լինի: Կոնկրետ այս դեպքի պարագայում, եթե նույնիսկ ընտրություններից առաջ կազմակերպած լինեինք, չեմ կարծում, որ ինչ-որ բան էինք կանխելու: Համենայն դեպս, մենք նախատեսել էինք այս հավաքը կազմակերպել նախքան ընտրությունները, թվականը հենց այդպես էր ընտրվել, չգիտեինք արդյունքը ինչ կլիներ, բայց իհարկե կանխատեսում էինք, համենայն դեպս, խախտումներ կլինեն: Ես շատ կարևոր եմ համարում նման քննարկումները, ինչքան շատ լինեն դրանք, այդքան շատ մեր օգուտը կլինի: Իսկապես արդեն տասնյոթ տարի է Հայաստանը անկախ պետություն է, և կարող ենք արձանագրել, որ դեռևս  մենք չենք կարողանում ազատ, արդար ընտրություններ անցկացնել: Միշտ ինչ-որ խախտումներ են լինում: Իհարկե այստեղ խախտումների չափը, տեսակը և այլն արդեն կարևոր չէ:

Այնքան ժամանակ, որ խախտումներ են լինում, և դա արագ տարածվում է հասարակության մեջ, և կոպիտ խախտումներ են լինում, մեր ժողովրդի  մեջ կասկածներ են առաջանում արդեն  արդյունքների մասին: Եվ այդ կասկածը բերում է օրինականության խնդիրների: Եվ այդ օրինականության խախտումները բերում են բազմաթիվ այլ խնդիրների, ներառյալ նաև տնտեսական: Այնպես որ ազատ, արդար ընտրությունները հիմնական գրավականն է մեր պետության կայացման և նաև մեր տնտեսական զարգացման: Դրա համար ես կարծում եմ, որ սրանք շատ կարևոր են: Երբեք պետք չէ հիասթափվել, հուսալքվել, որ արդեն որերորդ անգամն է, որ մենք չենք կարողանում նորմալ ընտրություններ անցկացնել: Մենք պետք է խնդիրներ դնենք և կարողանանք դրանց լուծումներ տալ: Հենց դրան էր ուղղված մեր` մի քանի օր առաջ կազմակերպած քննարկումը:

-Ձեր նշած այդ պրոբլեմը, որ չենք կարողանում մոտ տասնհինգ տարի նորմալ ընտրություններ անցկացնենք, խնդիրը հասարակության մեջ է, թե՞ իշխանության:

-Սա շատ բարդ խնդիր է: Իհարկե, ամենակարճ ճանապարհը, ես սրանում համոզված եմ, իմ հետ կարող են մարդիկ վիճել, բայց ամենակարճ ճանապարհը, չեմ ասում միակը, այն է, որ մենք կարողանանք իշխանությանը պարտադրել քաղաքական կամք` նորմալ ընտրություններ անցկացնելու: Շատ բան իսկապես կախված է իշխանություններից: Բայց նաև շատ բան կախված է մեր հասարակության տարբեր շերտերից: Եթե ես փորձեմ  այսպիսի կլինիկական վերլուծություն անել, ապա հիմնական հինգ դերակատարներ կան այսօր մեր քաղաքական գործընթացներում: Առաջինը իշխանություններն են, երկրորդը` քաղաքական ուժերը, երրորդը մամուլն է, չորրորդը քաղաքացիական հասարակությունն է, գիտակցված քաղաքացիական հասարակությունը` կազմակերպված, և հինգերորդը, վերջապես, սովորական հասարակ քաղաքացին: Այս հինգն են, որ հիմնական դերակատար են մեր առօրյա կյանքում, քաղաքական կյանքում, տնտեսական կյանքում, սոցիալական կյանքում: Եվ երբ ընտրությունները վատ են անցնում և մենք փորձում ենք հասկանալ խնդիրները որոնք են, և ինչպես կարելի է դրանք լուծել, մենք պետք է այս հինգ հարթակներում քննարկենք: Եվ այս հինգ հարթակներում այդ հատվածների ակտիվ, գիտակցական ներգրավվածությամբ մենք միայն կարող ենք իսկապես խնդիրները բացահայտել և դրանց լուծումներ տալ: Գիտեմ, որ ես շատ բարդ խնդիր եմ դնում, բայց սա իրագործելի խնդիր է, և հետևողական աշխատանք է պետք, որպեսզի մենք, ի վերջո, հասնենք ազատ արդար ընտրությունների: Այնքան ժամանակ, քանի դեռ մեզ մոտ սահմանադրորեն պահանջված ճիշտ քաղաքական հակակշիռներ չեն ստեղծվել իշխանության տարբեր ճյուղերի միջև, մենք երբեք չենք կարող ունենալ ազատ, արդար դատարան, մենք չենք կարող ունենալ ազատ մամուլ և չենք կարող իսկապես մեր խնդիրները լուծել: Ներառյալ նաև մեր տնտեսությանը վերաբերող խնդիրները: Այդ հակակշիռներն անհրաժեշտ են: Բայց այդ հակակշիռները հնարավոր է ստեղծել միայն ազատ, արդար ընտրություններով: Ուրիշ ճանապարհ չկա: Գիտեք, ոչ ոք չի գալու ասի,  որ եթե խորհրդարանում մեծամասնություն ունի հանրապետականը, նախագահը թող լինի բարգավաճից, ենթադրենք այլ ճյուղերից մեկում լինի մեկ այլ կուսակցության ինչ-որ ներկայացուցիչ: Նման բաժանում ոչ ոք չի անելու: Դա միայն ժողովուրդը կարող է անել: Իսկ ժողովուրդը, որպեսզի կարողանա իր կամքը թելադրել, ազատ, անկախ ընտրություններ են պետք: Խնդիրը շատ պարզ է:

-Պրն Օսկանյան, ինչպես եք պատկերացնում այդ ներազդման միջոցները իշխանությունների վրա, որպեսզի իրենք քաղաքական կամք դրսևորեն և անցկացնեն  ազատ, արդար ընտրություններ: Ես մի քանի ճանապարհներ գիտեմ և Հայաստանում տեսել եմ մի քանի անգամ, որ դրանք անարդյունավետ են: Ասենք հասարակական ընդվզումը, կամ հրապարակային միջոցառումները: Ես սահմանադրական ճանապարհով եմ դրանք պատկերացնում ամենակոշտ միջոցները: Եվ ոչ մի դեպքում որևէ արդյունք չի եղել: Դուք ինչպես եք պատկերացնում, ինչպես քաղաքացիական հասարակությունը ստիպի, որ իշխանությունը նորմալ ընտրություն անցկացնի:

-Ես էլ այդպես միանշանակ դեղամիջոց չունեմ: Իսկապես շատ բարդ խնդիր է: Ես կարծում եմ, որ քաղաքական ուժերը, ինչու չէ նաև իշխանությունները, որովհետև սա նաև իշխանության շահերից է բխում, որովհետև երկարաժամկետ հնարավոր չի այսպես շարունակել, երկրորդ իշխանությանը ձեռնտու չի պառակտված հասարակություն ղեկավարել, որովհետև դա ազդում է ամեն ինչի վրա` ներառյալ տնտեսության: Գիտեք, ամեն գնով հասնել իշխանության, բայց հետո ղեկավարել պառակտված երկիր, որը չի կարող արդյունքներ տալ, ոչ մեկին պետք չի, ես կարծում եմ: Այսինքն երկարաժամկետ սա նաև իշխանության շահերից է բխում, որ մենք կարողանանք նորմալ ընտրություններ ունենալ: Այնպես որ, այստեղ մենք պետք է կարողանանք ներքևից նաև իշխանության վրա ճնշում դնել, քաղաքական ուժերը, հասարակությունը: Մենք պետք է պահանջատեր լինենք մեր իրավունքներին: Ոչ միայն ընտրական իրավունքի, ամեն տեսակ իրավունքի` հարկայինից սկսած: Մինչև իսկ դատարանում, ամենապարզ բյուրոկրատական գրասենյակում մենք պետք է չհանդուրժենք խախտումները, չարաշահումները, պահանջատեր լինենք և իշխանությունը զգա, որ ժողովուրդը իսկապես անտարբեր չէ իր նկատմամբ, իր ապագայի նկատմամբ, երկրի նկատմամբ: Այնպես որ ներքևից ճնշումը իշխանությունների վրա անհրաժեշտ է, բայց բավարար չէ: Իսկ իշխանական կամքը նույնպես անհրաժեշտ է, բայց այնքան ժամանակ, որ դա չկա, գոնե այդ մյուս մնացած չորս հարթություններում, որ ես թվարկեցի, իշխանությունը հինգերորդն էր, այնտեղ մենք պետք է լուրջ աշխատանք տանենք` ցանկանալով, որ իշխանություններն էլ ներգրավվեն: Մամուլը իր վրա մեծ պարտականություններ պետք է վերցնի անաչառորեն այս հարցերին անդրադառնալ: Իսկապես, այն ինչ որ գրում են, ասում են, իրենց տեսածը ներկայացնում են` հասարակությունը հավատա, չքաղաքականացնի երևույթները ինքը`մամուլը: Քաղաքացիական հասարակությունը ավելի պատասխանատու պետք է լինի, ինքը պետք է ապաքաղաքականացվի կոնկրետ այս հարցերի նկատմամբ: Եվ քաղաքական ուժերը, անկախ իրենց քաղաքական ուղղվածությունից, գոնե այս հարցում` ընտրական իրավունքի և ազատ ընտրություններ անցկացնելու հարցում, ինչ-որ միասնական ծրագիր պետք է մշակեն և միասնական ջանքերով կարողանան բոլորի քվեներին տեր կանգնել: Այնպես որ բազմակողմանի, մշտական, հետևողական աշխատանք պետք է տարվի: Ուղղակի այստեղ խնդիրն այն է, որ մենք չենք կարող հիասթափվել, բայց մյուս կողմից էլ չենք կարող տասնամյակներ սպասել: Այնպես որ սա հրատապ խնդիր է, այժմեական խնդիր է, այսօրվա հրամայականն է, որովհետև մեր հետագա զարգացումը` ներառյալ տնտեսական զարգացումը, ոչ միայն քաղաքական, սոցիալական, այլ տնտեսականը, որը այսօր հրամայականներից մեկն է, կախված է իսկապես ազատ, արդար ընտրություններից, որովհետև միայն արդար ընտրություններով մենք կկարողանանք ճիշտ հակակշիռներ ստեղծել մեր քաղաքական դաշտում և այդ հակակշիռների միջոցով մենք կկարողանանք մեր առջև ծառացած խնդիրները լուծել:

-Պրն Օսկանյան, եթե մինչև այս ժողովուրդը, հասարակությունը, շահագրգիռ խմբերը պահանջատեր չեն եղել իրենց իրավունքների պաշտպանության կամ պահանջատեր են եղել ոչ բավարար չափով, միգուցե մեզ անհրաժեշտ է բռնապետություն, բռնապետ կլանային տնտեսություն, որ ամեն ինչ մի կենտրոնից կառավարվի: Ի դեպ, որքան ես հետևում եմ կառավարության տնտեսական քաղաքականությանը, ամեն ինչ տանում է մոնոպոլ բուրգի կառուցմանը, նույնը տնտեսության մեջ, նաև քաղաքականության մեջ: Միգուցե մեզ բռնապետությու՞ն է պետք:

-Շատ ճիշտ հարց եք տալիս և խնդիրը շատ ճիշտ եք ձևակերպում: Կան բռնապետական, որ ժողովրդավարական, շատ բարգավաճ պետություններ են: Եվ ժողովուրդն` այդ երկրներում ապրող, շատ գոհ է իրենց իշխանավորներից: Ուղղակի առաջին օրվանից այդպես է եղել: Չեն ձևացրել ինչ-որ մի այլ բան: Օրինակ Սինգապուրն այսօր առաջադեմ երկրներից մեկն է, Արաբական Էմիրությունները: Երկուսն էլ միապետական, ոչ ժողովրդավարական պետություններ են: Բայց որ հարցնես ժողովրդին, շատ գոհ են: Այնտեղ չեն ուզում փոփոխություն լինի, որոհետև նորմալ են ապրում, լավ են ապրում: Խնդիրն այն է, որ մենք չպետք է ձևացնենք մի բան և լինենք մի այլ բան: Ազատ, արդար ընտրությունները, եթե ոչ բավարար, բայց գոնե անհրաժեշտ պայման է ժողովրդավարության համար: Այսինքն, եթե դու ընտրությունից ընտրություն լավ ընտրություններ ես անցկացնում, իսկ միջանկյալ ժամանակահատվածում ժողովրդավար չես, դեռևս ժողովրդավար չես, որովհետև անհրաժեշտ են ընտրությունները ժողովրդավարության համար, բայց բավարար չէ: Բայց եթե դու ընտրությունից ընտրություն շատ ժողովրդավար ես, և մամուլդ ազատ է, ինչ ուզում, անում ես, ասում ես, բայց ազատ, արդար ընտրություն չես անցկացնում, նշանակում է` դու ժողովրդավարական պետություն չես, որովհետև ազատ, արդար ընտրությունները ժողովրդավարության անհրաժեշտ պայման է: Եվ եթե դու չես կարողանում դա անել, նշանակում է ընտրությունից ընտրություն, անկախ նրանից, թե ինչ ես անում, դա սուտ է, շինծու է: Իսկ շինծու ժողովրդավարությունը շատ ավելի վնասակար է, քան թե ժողովրդավարության իսպառ բացակայությունը: Եվ ես գալիս եմ հենց այդ խնդրին, որ եթե չենք կարողանում ժողովրդավար լինենք, եկեք իսկապես չձևացնենք, որովհետև դա ռեսուրսների կորուստ է, որովհետև շինծու ժողովրդավարությունը առաջացնում  է անիրականանալի ակնկալիքներ ժողովրդի մոտ և վերջում, երբ այդ ակնկալիքները չեն իրականանում, շատ ավելի մեծ և խորը հիասթափություն է լինում: Եվ երբ դու վատ ընտրություններ ես անցկացնում, ընտրություններից հետո սեպ է խրվում մեր ժողովրդի տարբեր հատվածների միջև, որովհետև տարբեր քաղաքական ուժեր են իրար հետ մրցում, իրար չեն վստահում, և նրանց հետևորդները արդեն իրար հետ լարվում են, և սեպ է խրվում մեր ժողովրդի հատվածների միջև, նաև սեպ է խրվում իշխանության և հասարակության միջև: Այնպես որ բազմաշերտանի այս տարբեր հարթություններում սեպ է խրված: Եվ նման հասարակությունն ակնկալել, որ ժողովրդավար է կամ կարող է տնտեսական զարգացում ապրել, ուղղակի անհեթեթություն է: Այնպես որ սրանք օրվա հրամայականներ են, և իսկապես ամեն ինչ գալիս է ազատ, արդար ընտրություններից: Մենք պետք է կարողանանք իսկապես սա գիտակցել, որպեսզի մեր քաղաքացին տեր կանգնի իր քվեին, որ իր քվեն փողով չվաճառի, որովհետև այդ տասը հազար դրամը դու կծախսես մի քանի օրվա ընթացքում, մի շաբաթվա ընթացքում, բայց դու պետք է մտածես հեռանկարային: Ազատ, արդար ընտրությունները կբերեն բարգավաճություն, որովհետև իրենց հետ կբերեն ճիշտ հակակշիռներ, որը միակ մեխանիզմն է այսօր, որ հայտնի  է ժողովրդավարական համակարգերին` պետություն կառուցելու, արդար համակարգ ստեղծելու և նաև բարգավաճություն տալու ժողովրդին:

-Պրն Օսկանյան, երևի այդ տասը հազար դրամը կանխիկ է, իսկ բարգավաճ պետությունը ապառիկ է, և ժողովուրդը նախընտրում է վերցնել այդ տասը հազար դրամը և հարցերը փակել:

-Այո, բայց դրանով իրենց առօրյա հարցերը չի լուծվում, կարող է երկու օրով է լուծվում, ինչ է եղել, թող մի ընտրությունում էլ չվերցնեն այդ գումարը: Գիտեք ես այն ջատագովներից չեմ, որ ասեմ վերցրեք քվեարկեք ձեր խղճով, մի վերցրեք, մի անգամ էլ այդպես փորձենք: Տասնյոթ տարի այդպես ենք արել, և մեր պետությունը այսօր շատ թերություններ ունի, ինչ-որ տարբեր ուղղություններով կաղում ենք, եկեք իսկապես հավատանք, որ միգուցե նորմալ, արդար ընտրությունները ինչ-որ նոր բան կբերեն, փորձենք դա:

-Եթե մինչև այժմ չենք կարողացել ազատ, արդար ընտրություններ անցկացնել, և կասկածում եմ, որ առաջիկայում կկարողանանք գոնե մի երկու-երեք ընտրություններ անցկացնել: Եթե հիմա Սերժ Սարգսյանը կանգնի ու ազնվորեն ասի, «ես բռնապետ եմ, երկիրը պետք է կառավարվի մի կենտրոնից և այլն, դրանից բխող բոլոր հետևանքներով», մեր ներհասարակական խնդիրները կլուծվե՞ն դրանից:

-Շատ ավելի արդյունավետ կլինի: Շատ հիպոթեթիկ հարց եք տալիս, որովհետև մեզ մոտ ամեն ինչ կոնտեքստից կտրվում է, և ես ուզում եմ շատ զգույշ լինել այս հարցին պատասխանելուց, որովհետև վաղը կարող է ասեն, որ Օսկանյանը առաջարկում է միապետական համակարգ: Մեր միակ ճանապարհը ժողովրդավարությունն է,  բայց ես ու դու այստեղ միայն վիճում ենք ասելու համար, որ եթե ժողովրդավար ես, որպեսզի արդյունավետ լինի, և դա իսկապես միակ ճանապարհն է մեր պետության զարգացման համար, եկեք ամբողջությամբ ժողովրդավար լինենք, որպեսզի ռեսուրսներ չկորցնենք: Միապետական լինել ինչ-որ ժողովուրդներ փորձել են, ստացվել է, այո´, խաղի կանոնները հստակեցվում են, կարելի է սահմանադրությամբ ինչ որ բան փոխել, ռեսուրս չենք կորցնի: Այսօր մեր քաղաքական ուժերը իրենց էներգիան այլ ուղղությամբ կդնեն կամ քաղաքական ուժեր արդեն չեն լինի, մարդիկ իրենց գործով կզբաղվեն: Նորից եմ ասում, ինձ սխալ չհասկանաք, ես դա չեմ ջատագովում, դա վերջին բանն է, որ մենք պետք է մտածենք: Ժողովրդավարությունն է Հայաստանի նման փոքր երկրի և նման քրիստոնեական ավանդույթներ ունեցող երկրի համար: Եվրոպայի հարակից տարածքում գտնվող և եվրոպական ինտեգրացիոն գործընթացներին հավատացող երկրների համար միակ ճանապարհը այսօր ժողովրդավարությունն է: Մենք ուրիշ ճանապարհ չունենք: Ընտրությունների մասով էլ ասեմ, ընկալման խնդիր է: Ես այսօր ի վիճակի չեմ դատողություններ անել նույնիսկ նախորդ ընտրությունների մասին՝ ասելով, որ այս կամ այն նախագահը չի ընտրվել: Ես ուղղակի ասում եմ, ինչի ժողովրդի մոտ կասկած պետք է լինի արդյունքի մասին խախտումների պատճառով: Մենք պետք է խախտումները մինիմումի հասցնենք կամ բացառենք, որպեսզի մեր ժողովրդի մոտ այդ կասկածը չլինի: Մեր քննարկման ընթացքում ես օրինակ տվեցի Հնդկաստանի և Լիբանանի: Յոթ հարյուր միլիոն մարդ է քվեարկել Հնդկաստանի խորհրդարանական ընտրություններին մի քանի շաբաթ առաջ, յոթ հարյուր միլիոն մարդ: Ոչ մի տեղից ինչ-որ բողոք, ծպտուն չի եղել, որևէ մեկի մտքով նույնիսկ չէր կարող անցնել, որ ինչ-որ մեկը կարող է խախտում անել, որ ինչ որ մի թաղային հեղինակություն մտնի ու լցոնում անի կամ ինչ- որ մեկին ծեծի կամ ընտրատարածքից դուրս հրավիրի: Այդպիսի բաներ բացառված են քաղաքակիրթ ժողովուրդների մեջ: Լիբանանում, որ հատվածական հասարակություն է, տարբեր կրոններ են, տարբեր ժողովուրդներ են ապրում, և շատ լարված պայմաններում է անցել այդ ընտրությունը, որ որոշ քաղաքական ուժերի համար կենաց-մահու խնդիր է հաջողության հասնելը, շատ նորմալ ընտրություններ են անցկացրել: Եվ բոլորը ընդունել են արդյուքները, մեկը մյուսին շնորհավորել են, և երկիրը առաջ է շարժվում: Այնպես որ, մենք պետք է կարողանանք այդ մշակույթը բերել: Եվ յուրաքանչյուր ընտրություն մեր ժողովրդի համար պետք է նոր էներգիայի աղբյուր լինի: Մեր ժողովուրդը պետք է լճացման չգնա, մենք պետք է սպասենք, որ հինգերորդ տարում ընտրության գնանք, թարմ ուժեր ընտրենք, նոր էներգիայով տոգորված երկիրը առաջ գնա: Մեզ մոտ ճիշտ հակառակն է լինում, գնում ենք ընտրության, հիասթափություն ենք ապրում, և մեր արդեն ծանր տնտեսական վիճակը ավելի բարդանում է և մեր պրոբլեմները ավելի խորանում են:

-Եվ աճում է արտագաղթը:

-Այո´, դժբախտաբար, այո´:

-Պրն Օսկանյան, ես կարծում եմ, որ ընտրություններից բացի իշխանությունների անկեղծությունն է կարևոր այս պարագայում, որ ժողովուրդը իսկապես հավատա իշխանությունների անկեղծությանը, և խնդրով հետաքրքրվելու կարողությանն ու ունակությանը: Օրինակ, տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում վարչապետը ասում է, որ տնտեսական ճգնաժամը այդքան էլ չի ազդի մեզ վրա, տնտեսական ճգնաժամը քիչ ազդեց, բայց ռեալ երևում է՝ տնտեսական ճգնաժամը հսկայական վնասներ է տալիս կամ իրենց վարած հարկային քաղաքականությունը լավ չի ընդունվում մանր և միջին բիզնեսի կողմից, բայց իրենք ասում են, որ ամեն ինչ շատ լավ է: Եթե ես բիզնեսով եմ զբաղվում և գիտեմ, որ ամեն ինչ շատ վատ է, ինձ անընդհատ ասում են, ամեն ինչ շատ լավ է: Իրենք ինչ էլ անեն, ես, բնականաբար, իրենց չեմ հավատալու, եթե նույնիսկ լավ գործ անեն: Այս պարագայում այս խնդիրն ինչու՞ է առաջացել, մի՞թե դժվար է: Դուք եղել եք իշխանության մեջ, մի՞թե դժվար է ժողովրդին անկեղծորեն խոստովանել, որ կա խնդիր և իրենք կփորձեն այն լուծել:Միանշանակ, դա պետք է վաղուց արված լիներ, հիմա էլ պետք է արվի, որովհետև ճգնաժամը գնալով խորանում է, թերևս այս տարին մեր պետության, ժողովրդի համար բավականին ծանր կլինի, եկող տարին հարցական է, այնպես որ…

-Բայց ասում են ճգնաժամն անցել է:

-Ամերիկայում և այլուր որոշ նշաններ կան անկման, դանդաղեցման: Սա չի նշանակում, որ ճգնաժամը ավարտվել է կամ հասել է իր հատակին, և հիմա սկսում ենք աճ ապրել, ո´չ: Խոսքը գնում է անկման, դանդաղեցման: Այնպես որ անկումը շարունակվում է, բայց ոչ նույն արագությամբ, ինչ որ նախկինում: Այստեղ մի նրբություն կա: Այնպես որ ճգնաժամը դեռ դրսում էլ շարունակվում է, մեզ մոտ էլ է շարունակվում: Մեր լեզուն շատ հետաքրքրական է: Մենք երևի միակ ժողովուրդն ենք, որ ճգնաժամ բառի մեջ շատ հետաքրքիր իմաստ ենք դրել: Այլ ժողովուրդներ ասում են կրիզիս և այլն, տագնապալի ինչ-որ բաներ: Ճգնաժամ նշանակում է, ճգնելու ժամանակն է: Ես կարծում եմ՝ բառին հավատարիմ, իշխանությունը ժողովրդին պետք է ասի, որ սիրելի ժողովուրդ, մենք խնդիր ունենք, կա միջազգային ճգնաժամ, ներսում էլ մենք համակարգային պրոբլեմներ ունենք, որոնք ազդում են մեր այսօրվա իրավիճակի վրա, եկեք միասին աշխատենք, միասին ճգնենք` այս ճգնաժամից դուրս գալու համար: Ճգնաժամ՝ ճգնելու ժամանակն է: Բայց որպեսզի ժողովուրդը սա հասկանա, իշխանությունը պետք է բաց լինի իրենց հետ, բացատրի իսկապես, որպեսզի ժողովուրդը հասկանա իսկապես այս ճգնաժամի անատոմիան որն է, և միասին ինչ կարող ենք անել, որ հնարավորինս արագ այս իրավիճակը հաղթահարենք: Իշխանությունների թերությունը տեսեք որտեղ է: Առաջինը, որ ժողովրդի հոգեբանության վրա չազդելու համար  փորձում են ասել, որ ճգնաժամ կա, բայց այնքան էլ չի ազդում, երկրորդ` քաղաքականորեն իշխանությունները իրենց պաշտպանելու համար մեկ-մեկ էլ ասում են, որ այս բոլորի պատճառը ճգնաժամն է, մենք այստեղ մեղք չունենք: Գիտեք, երկուսն էլ ճիշտ մոտեցում չէ: Այո, ճգնաժամ կա, դա մի պատճառն է այսօրվա մեր իրավիճակի, ճգնաժամը շատ ազդում է մեր ժողովրդի վրա, դա ակնհայտ է, բայց կան նաև այլ խնդիրներ, որոնք ճգնաժամի հետ կապ չունեն, որոնք մենք պետք է կարողանանք կարգավորել: Առաջինը միջազգային ճգնաժամն է: Այո´, իր ազդեցությունն ունի, ես տոկոսներ չեմ ուզում դնել, ուզում եմ ասել հավասարապես երեք գործոն եմ թվարկելու, որ հավասարապես պատճառ են հանդիսանում մեր այսօրվա իրավիճակի՝ միջազգային ճգնաժամ, համակարգային խնդիրներ, որ 91-92-ից ի հայտ են եկել, առավել խորացել են: Դրանց մի մասի նկատմամբ ինչ-որ բաներ արվել է, վերացվել են, թուլացվել են, բայց մեծ մասը դեռևս գերիշխող է այսօր, և ոչինչ չի արվում, նույնիսկ խորանում են դրանք: Երրորդը` այսօրվա ընթացիկ կառավարության վարած քաղաքականությունն է, որի մեջ մտնում է հարկային քաղաքականությունը: Ես բարեփոխումների հավատացող մարդ եմ: Այո, համաձայն եմ նաև նախագահի և վարչապետի հետ, որ ճգնաժամը չպետք է պատճառ հանդիսանա բարեփոխումներ իրականացնելու, բայց ո՞ր բարեփոխումները: Այն բարեփոխումները, որոնք նպաստելու են տնտեսության զարգացմանը և այդ զարգացման արդյունքում մենք պետք է կարողանանք նոր եկամուտներ բերել բյուջե: Ոչ թե գնանք հեշտ, հարկային բարեփոխումների հետևից, որոնք արդեն առկա ռեսուրսներն են բացահայտում ի հաշիվ փոքր և միջինի՝ նրանց զրկելով կանխիկից, առավել վատացնելով մեր տնտեսական իրավիճակը: Բարեփոխումները պետք է լինեն ճիշտ բարեփոխումներ, ճիշտ պահին, որպեսզի մենք կարողանանք մեր տնտեսության խցանիչները վերացնել, որպեսզի տնտեսությունը շնչի, որպեսզի տնտեսությունը զարգանա: Ես կարծում եմ, որ այսօր իշխանությունները, կառավարությունը պետք է գնա փոքր և միջին բիզնեսի հարկային բեռի թեթևացման: Երկարաժամկետ սա իր դիվիդենտները անպայման կտա: Առավել ևս կա մի խնդիր, որ մենք պետք է գիտակցենք: Սա վերաբերում է նաև մեր առաջին հարցին՝ ընտրություններ և այլն: Տնտեսական զարգացումը քաղաքական գործընթացի հետևանք է: Տնտեսական զարգացումը կամ տնտեսական խնդիրները միայն տնտեսական հարցերի արդյունք չեն: Քաղաքականն է հիմքում: Այնպես որ, այսօր տիրող մթնոլորտը, մեր հասարակության բևեռացվածությունը, բաժանվածությունը, սեպը, որ այսօր կա իշխանության և  քաղաքացիների միջև, այս բոլորը բացասականորեն են ազդում: Ամենամեծ տնտեսական ռեսուրսը ոչ թե տնտեսական հարթության վրա է, այլ` քաղաքական հարթության: Այսօր մեր ժողովրդի տրամադրությունները այն չեն: Երբ քո տրամադրությունը աշխատանքի մեջ բարձր չի, քո արտադրողականությունն էլ բարձր չի կարող լինել: Դու, միգուցե որ հակադրված ես իշխանություններին,  հատուկ արդեն խուսափես քո հարկերի վճարումից: Այստեղ կան նաև բազմաթիվ հոգեբանական խնդիրներ, որոնք քաղաքական խնդիրների արդյունք են: Մենք նաև պետք է կարողանանք այդ հարթակում ճիշտ քայլեր անել, որպեսզի կարողանանք այս հարցին փաթեթային մոտեցում ցուցաբերել՝ տնտեսական, քաղաքական, որպեսզի կարողանանք իսկապես այս իրավիճակից դուրս գալ: Բայց առաջին հերթին պետք է խնդիրը գիտակցել, և ժողովրդի հետ պետք է անկեղծ լինենք այդ հարցերի կապակցությամբ:

-Պրն Օսկանյան, բայց կառավարությունը ասում է, որ թեթևացրել է մանր ու միջին բիզնեսի հարկերը, ամեն ինչ շատ լավ է, օրինակ, երեկ Ներսես Երիցյանը հայտարարեց, որ եթե ինչ որ բիզնեսմեն մտածում է, որ հարկերը խանգարում են իրենց գործունեությանը, ապա ինքը ճիշտ բիզնեսմեն չի և ճիշտ չի կառավարում իր բիզնեսը, դրա համար էլ հարկերն է պատճառ բերում: Օրինակ այդտեղ բիզնեսմենը ի՞նչ մտածի:

-Ես չգիտեմ կոնկրետ բիզնեսի, կամ որ շերտի կամ որ հարկային տեսակի մասին է խոսքը: Մեծ հաշվով այսօր աշխարհը այդ ուղղությամբ է գնում՝ հարկային թեթևացում, ճգնաժամի պայմաններում, որպեսզի կարողանան խթանել տնտեսությանը: Ես չեմ ասում, որ կառավարությունը ոչինչ չի անում այդ ուղղությամբ: Ես սխալ չհասկացվեմ: Ես խոսեցի խնդիրների մասին: Մյուս կողմից կառավարությունը հակաճգնաժամային լուրջ ծրագիր ունի, նպատակային ծրագիր, և տարբեր հարթություններում աշխատանք է տանում: Խթանիչ փաթեթ ունի, վարկային ծրագրեր և փորձում է նպաստել: Իմ կարծիքով ուղղակի դրանք շատ քիչ են, շատ ընտրովի են և նաև դանդաղ: Այսօր շատ ավելի հրատապ քայլեր է պահանջվում և կտրուկ, ոչ կոնվենցիոնալ քայլեր են պահանջվում իշխանությունների կողմից, որպեսզի մենք կարողանանք նախ այս անկումը դադարեցնենք: Այսօր մենք առաջին չորս ամսվա ընթացքում, նախորդ տարվա չորս ամիսների հետ համեմատած, 9.6 տոկոս անկում ունենք: Սա հսկայական անկում է: Առաջին հերթին սա պետք է կասեցնել, որպեսզի հարթվի, և դրանից հետո պետք է մտածենք աճ ապահովելու: Այստեղ ամենամեծ մարտահրավերը, որ մեր առաջ կանգնած է՝ դրսից բերված վարկերի ճիշտ օգտագործումն է: 500մլն. Ռուսաստանից` հաջորդ երեք տարիների համար, 450մլն. Այ Էմ Էֆ-ից` (IMF) արժութային ֆոնդից և նաև մի քանի այլ միջոցներից: Եթե այդ բոլորը գումարենք, մեկ միլիարդ դոլլարի վարկ է մտնելու Հայաստան: Եվ այս վարկերը էժան վարկեր չեն: Սրանց տոկոսները բավական բարձր են: Եթե մենք այս վարկերը չկարողացանք ճիշտ նպատակին օգտագործել, որը կնպաստի տնտեսության զարգացմանը, որը նոր աշխատատեղեր կստեղծի, ոչ միայն եղածը պահպանել: Դա կարևոր է, բայց մենք պետք է այս վարկերը օգտագործենք նոր աշխատատեղեր ստեղծելու, որպեսզի ապահովենք տնտեսական բավարար աճ, որպեսզի բեռը այս վարկերի և պարտքերի մեզ համար հաջորդ բյուջեի մեջ ավելի թեթև լինի: Այլապես մենք ավելի կբարդացնենք մեր իրավիճակը, առավել կխրվենք ճգնաժամի մեջ, և հետո շատ ավելի բարդ կլինի այս իրավիճակից դուրս գալ: Այսինքն տարիներ կտևի, որովհետև այս ծանր իրավիճակի վրա գումարում ենք նաև նոր պարտքեր, նոր տոկոսներ և մեր հաջորդ բյուջեն շատ ավելի ծանրաբեռնված է լինելու: Այնպես որ կառավարության վրա այսօր շատ լուրջ պարտավորություն կա դրված: Նրանք շատ պատասխանատու շրջան են ապրում: Այս վարկերն աննախադեպ են իրենց տոկոսադրույքներով և ծավալներով, մենք այսպիսի իրավիճակում երբեք չենք հայտվել, որ միանվագ 500 մլն. ինչ-որ ստանանք կամ մեկ մլրդ. և դրանք ուղղենք տնտեսությանը: Դրա համար ես կոչ էի արել վերջերս, որ սա լուրջ հասարակական քննարկման կարիք ունի: Սա մի քանի հոգու լուծելու խնդիրը չի: Չենք կարող մենք այստեղ սխալվել: Մենք պետք է կարողանանք մեր լավագույն մտածողների ներդրումն ունենալ, որպեսզի կարողանանք այս կրիտիկական պահերին ճիշտ որոշումներ կայացնել:

-Պրն Օսկանյան, այդ խոչընդոտող հանգամանքներից մեկը տնտեսության, Հայաստանի  այս վիճակի, երևի համարվում է բիզնեսի և քաղաքականության միախառնումը: Օրինակ վերջին հարկային փաթեթի վերաբերյալ,երբ ներկայացրեցին Ազգային Ժողով խոշոր բիզնեսի հարկման պահով, դե պառլամենտում բոլորը բիզնեսմեններ են, գրեթե բոլորը, և շատ հաճախ խոչընդոտվում է այդ հարկային փաթեթի ընդունումը: Այս ուղղությամբ պե՞տք է քայլեր կատարել, թե՞ ոչ:

-Այո, միանշանակ: Եվ հիմա է ժամանակը: Երբ ես ասացի, որ մենք նաև համակարգային պրոբլեմներ ունենք, ես չթվարկեցի որոնք են: Դրանցից երկուսը հենց նրանք են, որ դու ասացիր, մեկը բիզնեսի և իշխանավորների սերտաճումն է: Սա լուրջ պրոբլեմ է: Սա միգուցե չերևացող է, բոլորը խոսում են դրա մասին, բայց սրա բացասական հետևանքները հսկայական են: Երկրորդը` մրցակցային դաշտի բացակայությունն է որոշ ապրանքատեսակներում՝ իսպառ բացակայությունն է: Սա նույնպես շատ լուրջ պրոբլեմ է մեր տնտեսության համար: Այս երկու խցանիչները շատ արագ մի երկու բարեփոխումներով կարելի է վերացնել: Այստեղ ավելի շատ քաղաքական կամք է անհրաժեշտ, քան ինչ-որ օրենսդրական մտահղացումներ: Այնպես որ այս խցանիչները պետք է շատ արագ վերանան և ես հենց նման քայլեր և բարեփոխումներ նկատի ունեմ, երբ ասում եմ, որ մեր բարեփոխումները պետք է միտված լինեն մեր տնտեսության զարգացմանը: Եթե մենք այս երկու խցանիչները հանենք, ես համոզված եմ, որ շատ արագ շատ մեծ փոփոխություններ կլինեն մեր տնտեսական համակարգում:

-Պրն. Օսկանյան, այդ դեպքում ի՞նչ եք կարծում, ինչպես պետք է Սերժ Սարգսյանը ստիպի Գագիկ Ծառուկյանին, որ ինչ որ ոլորտներում մոնոպոլիաներ վերանան, հարկերը նորմալ վճարվի և այլն: Երբ այդ մարդը ունի քաղաքական կուսակցություն, ներկայացված է խորհրդարանում և Երևանի ավագանիում, այսինքն քաղաքական կշիռ ունեցող անձնավորություն է, որը ունի նաև խոշոր բիզնես, ու շատ նման պատգամավորներ կան, կուսակցություններ չունեն, բայց քաղաքական ազդեցություններ ունեն:

-Ես չեմ ուզում անուններ տալ, որովհետև դու մի անուն տվեցիր: Եթե ես դրա վրա կառուցեմ: Եկեք անունները մի կողմ դնենք, բայց որ երևույթը կա, դա միանշանակ է: Այսօր մեր պատգամավորների մեծ մասը բիզնեսներ ունեն: Այո´, սահմանադրությունը պահանջում է, որ բիզնեսներ չունենան, բոլորը իրենց բիզնեսներից դուրս են եկել, բայց բոլորս գիտենք, որ բիզնեսի մեծ հետաքրքրություններ ունեն մեր պատգամավորները: Այս խնդիրը ինչ-որ տեղ պետք է կարգավորվի: Եթե մենք գնանք ազատ, արդար ընտրությունների, միգուցե հենց դրանով կկարգավորվի, բայց դա հիմա այլ խնդիր է: Նախագահը ինքը պետք է կարողանա քաղաքական ուժերի հետ աշխատի և այս խնդիրներին լուծում տա: Կառավարության և իշխանության պատասխանատվությունը հենց դրա մեջ է: Եթե ցանկացել ես այնտեղ լինել, ընտրվել ես, պետք է կարողանաս խիզախություն ունենալ համարձակ քայլեր անել, հատկապես երբ նման երևույթները ազդում են մեր տնտեսության վրա: Ինձ համար դա միանշանակ է: Ոչ ոք ինձ չի կարող այլ բան համոզել: Այսօրվա մեր իրավիճակը տնտեսական երեք հիմնական պատճառ ունի՝ միջազգային ճգնաժամ, համակարգային մեր պրոբլեմները և նաև կառավարության ընթացիկ քաղաքականության մեջ առկա թերությունները, այդպես ձևակերպեմ, որովհետև նաև բազմաթիվ բաներ են արվում, որ ճիշտ են, և արդյունքներ են տալիս: Բայց նաև որոշ քայլեր են արվում հարկային դաշտում հատկապես, որ ես կարծում եմ, որ հակառակ էֆեկտը ունի այս պահի դրությամբ և չի նպաստում մեր տնտեսության զարգացմանը, այլ ընդհակառակը, նպաստում է տնտեսության անկմանը: Նման հարցերը կարելի է պարզապես հետաձգել մեկուկես-երկու տարով: Մորիթորիգ հայտարարել, որ բոլորը գիտակցեն, որ կառավարությունը չի հրաժարվում հդմ-ներ կամ հսկիչներ դնելուց, դրանք լինելու են, բայց որովհետև ճգնաժամային այսպիսի իրավիճակ է, մենք ուզում ենք հնարավորություն տալ բիզնեսին շնչելու: Բայց իմացեք, որ մեկուկես-երկու տարի հետո սա լինելու է: Ձևեր կան, տարբեր պետություններ տարբեր ձևերով են դա անում, բայց ես չգիտեմ մի պետություն, որ նման ճգնաժամային իրավիճակում սեղմի հարկային օղակը փոքր և միջին բիզնեսի վրա:

-Պրն Օսկանյան, ձեր մեկնաբանություններից ես կարող եմ եզրակացնել, որ հիմնական խնդիրն այստեղ իշխանության լեգիտիմությունն է: Այսինքն եթե կա լեգիտիմություն, կլինի քաղաքական կամք, ցանկություն, նորմալ ընտրություններ:

-Ես հիմա լեգիտիմություն բառը չօգտագործեմ, բայց գնամ հակակշիռների: Օրինակ պատկերացրեք, որ մենք ունենայինք ճիշտ հակակշիռներ: Այսինքն խորհրդարանում գերիշխող լիներ մի քաղաքական ուժ, նախագահը լիներ մի այլ քաղաքական ուժ ներկայացնող, վարչապետը երրորդից, դատաիրավականը մի չորրորդից: Կոպիտ եմ ասում: Կարող է մի քաղաքական ուժը երկուսը կամ երեքը ունենար, ինչ-որ տեղ հակակշիռներ լինեին: Կամ խորհրդարանում բալանսը քաղաքական ուժերի ավելի ճիշտ արտացոլեր այսօրվա մեր հասարակության իրականությունը: Խնդիրը սրա մասին է: Մենք պետք է գնանք հակասությունների միասնության դիալեկտիկայի ճանապարհով, որպեսզի կարողանանք առաջընթաց ապահովել: Առանց այդ հակասությունների դիալեկտիկայի, չենք կարող մենք առաջ գնալ, որովհետև լճացման է գնում: Մի հոգի, մի քաղաքական ուժ ուզածը կարող է անել, քաղաքական նպատակահարմարությունից ելնելով, կարող է ամեն տեսակ ծրագրեր իրականացնել ոչ նպատակային երկրին վնասելու, բայց կարող է սխալ որոշում կայացված լինի, որովհետև հակակշիռներ չկան: Այնպես որ օրինականության խնդիրը, այո, գնում է ընտրությունների, բայց ազատ, արդար ընտրություններ անցկացնելու հիմնական մոտիվը, նպատակը պետք է լինի հակակշիռների ստեղծումը, որը, բնականաբար, կբերի նաև առավել օրինական իշխանություններ: Օրինականության խնդիրը ընկալման խնդիր է: Ինձ համար կարող  է շատ օրինական լինի, մի երկրորդի համար օրինական չլինի: Կարող է մեկը դիտորդ լինի ինչ-որ մի տեղամասում, շատ վատ բան տեսած լինի և իր համար բոլոր ընտրությունները անօրինական համարի: Խնդիրն այստեղ նորմալ ընտրություններ անցկացնելն է, որպեսզի չտարածվի այդ լուրը, որ լցոնումներ են եղել, պրոբլեմներ են եղել և մեր ժողովրդի մոտ ճիշտ  ընկալում լինի: Այսինքն իրականությունը և ընկալումը համընկնեն:

-Պրն Օսկանյան, այդ վիճահարույց ընտրութունները իրենց ազդեցությունը ունենու՞մ են մեր արտաքին քաղաքականության վրա: Եվ ինչպե՞ս:

-Միանշանակ: Ես այդ ճանապարհը մի քանի անգամ եմ անցել: Եվ ինձ համար միշտ բարդ է եղել և ես երբեք չեմ թաքցրել: Ընտրություններից հետո առիթ է եղել Ստրասբուրգ գնալու կամ տարբեր եվրոպական պատվիրակություններ են եղել, առաջին հանդիպումը ինձ հետ է եղել և միշտ մեկնաբանել ենք, որ նոր է դեռևս մեր ժողովրդավարությունը, խնդիրներ ունենք, համակարգը կատարյալ չի, օրենքը պետք է փոխվի: Սկզբնական շրջանում դա ընկալելի էր, և իրոք այդպես էր: Միանգամից ակնկալել, որ սովետական 75 տարվա շրջանից հետո մենք ինչ-որ նորմալ ընտրություններ ենք ունենալու, ամեն ինչ իդեալական է լինելու, դա հնարավոր չէր: Օրենսդրական, հոգեբանության խնդիրներ կար և այլն: Այնպես որ սկիզբը ընկալելի էր: Բայց երբ որ երկու, երեք, չորս, հինգ է լինում, շատ ավելի դժվար է լինում բացատրելը: Եվ արդեն դու սպառում ես քեզ: Նախ չեն հավատում, չեն ընդունում, որովհետև արդեն տասնյոթ տարի է եղել: Այնպես որ ժամանակը եկել է կտրուկ քայլերի գնալ, այն իմաստով, որ կտրուկ լավացնել այս ընտրական իրավիճակը, որովհետև մեր օրենսդրությունն արդեն լավ է, նորմալ է, ի վերջո, նաև կիրառողից է կախված օրենսդրությունը: Վատ օրենսդրությունն էլ կարող է լավ ընտրություններ ապահովել: Երբ դու դա կիրառում ես բարի ցանկություններով, հետին նպատակներ չունես: Այնպես որ օրենսդրությունը լավ է, մենք փորձ ենք կուտակել, մեր պետական ինստիտուտները կայուն են, դիտորդական փորձ ունենք: Արդարացում չունենք այլևս՝ ասելու որ մեր ժողովրդի հոգեբանության մեջ է: Չի ընդունվում, դա չի ընկալվում: Այնպես որ ինձ համար սկզբնական շրջանում հեշտ էր, հետո գնալով դժվարացավ բացատրելը և ես կարծում եմ, որ իմ հաջորդին՝ այսօրվա նախարարին, շատ դժվար կլինի այսօր բացատրելը: Եվ մենք պետք չէ որ գնանք համոզելով, բացատրելով, որովհետև չեն համոզվի: Կարող է քո գրասենյակում նստեն, լսեն քեզ, գլուխ թափ տան, բայց դուրս գան, իրենք գիտեն ինչ է եղել, երկրի մասին արդեն իրենց կարծիքն են ձևավորել, և դա ալիքով գնում է տարբեր շրջանակներ, ավելի բարձր ատյաններ և, ի վերջո, այդ բոլորը գալիս են և ազդում Հայաստանի և´ հեղինակության, և´ տարբեր հարցերի վրա:

-Պրն Օսկանյան, վերջին շրջանի քաղաքական իրադարձությունները, այն դիվանագիտական քայլերը, որոնք արվեցին Սերժ Սարգսյանի և Էդվարդ Նալբանդյանի կողմից, ինչպե՞ս եք գնահատում: Դա դրակա՞ն է մեր համար, թե՞ բացասական:

-Այդպես կտրուկ ասել, որ դրական է կամ բացասական, դա ճիշտ չի լինի: Դիվանագիտության մեջ այդպիսի կատեգորիկ գնահատումներ չի կարելի տալ: Նախ որ ժամանակ պետք է տալ` արդյունքները տեսնելու համար: Իհարկե, առաջին պահին կարող ես կարծիք հայտնել, որ իմ կարծիքով այլ ճանապարհով գնալը ավելի արդյունավետ կլիներ, բայց երբ որ որոշ ժամանակ արդեն անցնում է, ավելի հստակ է դառնում: Հայ-թուրքականի դեպքում արդեն մեզ համար հստակ է: Որոշ ժամանակ անց, երբ ապրիլի 24-ն էլ անցավ, ապրիլի 22-ի հայտարարությունը եղավ և այսօր արդյունք չի տալիս այդ գործընթացը, արդեն մեզ բոլորիս պարզ է դառնում, որ թուրքերը շահարկել են Հայաստանի կողմից դրսևորված բարի ցանկությունը, քաղաքական կամքը: Ես այդպես կձևակերպեի, ոչ թե ճիշտ, սխալ կատեգորիաներով: Իհարկե, ես իմ մոտեցումն ունեի:

-Այսինքն մենք խաբվե՞լ ենք:

-Գիտեք, թուրքերը շահարկել են իրավիճակը: Հիմա այս պահից մեր դիվանագիտական հմտությունից կախված կլինի, թե այս շահարկումը, որ թուրքերը արել են, մենք կկարողանա՞նք ի օգուտ մեզ աշխատացնել, թե՞ թուրքերը կաշխատացնեն ի օգուտ իրենց: Բացասական հետևանքներից մեկը այս բոլորից, իհարկե այն է, որ թուրքերը ներկայացան աշխարհին այնպես, որ իբր  ցեղասպանության հետ կապված հանձնաժողովի ստեղծման շուրջ արդեն համաձայնություն կա, իրենց սահմանների ճանաչման և այլն, ինչ-որ դիվիդենտներ փորձեցին ձեռք բերել: Բայց մեզ համար ամենաբացասականը կարծում եմ այն է, որ թուրքերը հանկարծ սկսեցին հանդես գալ նաև Ղարաբաղի հարցում դերակատարի կողմից:

-Այստեղ, ԵԱՀԿ խմբում Թուրքիայի համանախագահության մասին է խնդիրը:

-Ո´չ, ես կարծում եմ, որ դա անհեթեթություն է, այդպիսի բան չի լինի, Հայաստանը դա թույլ չի տա, թուրքերն էլ դրան չեն գնա: Դրանք անիմաստ խոսակցություններ են: Բայց որ թուրքերը դերակատարություն են վերցրել, դա միանշանակ է, և դա մեզ համար լավ չի: Գիտե՞ք ինձ համար այս պահին ամենամեծ մարտահրավերը որը կլիներ, այն, որ մենք թույլ չտանք, որ թուրքերը այսօրվա ստեղծված իրավիճակը` հայ-թուրքական սահմանի չբացվելը, մեր վրա չբարդեն՝ դա կապելով հայկական ուժերի կողմից ադրբեջանական տարածքները իրենց հսկողության տակ պահելու համար: Որովհետև թուրքերը փորձելու են դա անել: Մենք պետք է կարողանանք մեղքը բարդել թուրքերի վրա, որովհետև  իրականությունը այդպիսին է, որ թուրքերը շահարկեցին իրավիճակը, որ Հայաստանը քաղաքական կամք դրսևորեց, բայց սահմանը դեռ փակ է: Այսօր պայքարը հենց դրա մեջ պետք է գնա: Մեր դիվանագիտությունը պետք է ցույց տա, որ թուրքերն են մեղավոր, որ շահարկել են իրավիճակը, իսկ թուրքերը փորձելու են մեղքը դնել հայկական կողմի վրա, որ ադրբեջանական տարածքներ է պահում իր հսկողության տակ, չի վերադարձնում, դրա համար էլ հայ-թոււրքական սահմանը չի բացվում: Թուրքերի համար հեշտ կլինի սա անել: Մենք սա այդպես մի կողմ չդնենք: Այստեղ դիվանագիտական լուրջ պայքար պետք է մղվի, որպեսզի մենք թույլ չտանք, որ թուրքերը այդպես ներկայացնեն միջազգային հանրությանը:

-Պրն Օսկանյան, եթե դուք շարունակեիք պաշտպանել նախարարի պաշտոնը, դուք թուրքերի հետ նման հարաբերությունների մեջ կմտնեի՞ք, թե՞ ոչ:

-Մենք նման հարաբերություններ ունեինք թուրքերի հետ:

-Ինտենսիվ բանակցային գործընթա՞ց:

Ինտենսիվ, այո, որովհետև մենք պայման էինք դրել, որ այդ բանակցությունները լինեն կոնֆիդենցիալ, որովհետև մեր մտքում միշտ կասկած կար, որ թուրքերը միշտ ավելի շահագրգռված են գործընթացով, քան արդյունքով: Նրանց գործընթացն է պետք, որպեսզի աշխարհին ցույց տան, որ հայերի հետ գործընթաց է գնում, առաջընթաց են արձանագրում, որպեսզի ասեմ՝ մի´ միջամտեք մեր գործերին, մի´ ճանաչեք ցեղասպանությունը, որովհետև մենք հայերի հետ և´ այդ հարցն ենք քննարկում, և´ այլ հարցեր ենք քննարկում: Այս կասկածը մեզ մոտ միշտ էլ եղել է, դրա համար ասել ենք՝ արդյունք կլինի, կհրապարակենք: Բայց արդյունք չկա, մենք բանակցությունները վարենք կոնֆիդենցիալ: Եվ իսկապես երկար ժամանակ ինտենսիվ բանակցություններ են վարվել թուրքերի հետ: Ներկա իշխանությունները, նախագահը, երևի այլ հաշվարկներից ելնելով, որոշեց հրապարակայնացնել դա: Միգուցե ֆուտբոլի առիթն էր: Նախագահը գաղտնի չէր գալու: Հրավիրեց, բարի կամք դրսևորեց և դրանով հրապարակայնացրեց: Եվ դա հենց թուրքերի ուզածն էր: Եվ թուրքերը իսկապես այդ հրապարակայնացումը շահարկեցին: Այսօր հարցը եկել է դրան, որ մենք պետք է կարողանանք  արդեն իր ավարտին հասցնել այս գործընթացը, որ թուրքերը չշահարկեն: Իսկ Ղարաբաղի մասով անել այն, ինչ ես թելադրեցի: Այսինքն դիվանագիտական պայքար մղել, որ մեղքը մնա թուրքերի վրա, որովհետև իրենք շահարկել են իրավիճակը, և աշխարհը մեղադրի թուրքերին, և ոչ թե թուրքերը կարողանան հարցը ներկայացնել այնպես, որ հայերն են մեղավոր սահմանը չբացվելու, որովհետև իրենց եղբայրների տարածքները պահում են իրենց հսկողության տակ:

-Այս գործընթացում մենք գործիք ե՞նք, թե՞ նախաձեռնող կողմ:

-Մենք նախաձեռնեցինք հայ-թուրքականը հրապարակայնացնելու առումով:

-Մեր կամքո՞վ:

-Ես այդ տարբեր բաներին չեմ հավատում: Հնարավոր է լինեն տարբեր առաջարկներ, որ թելադրել են, պարտադրել են, որ նախագահն այդ հրավերը անի և այլն, ես չեմ հավատում: Սա նախագահի հրավերն է եղել, և բարի ցանկություն է եղել: Հետո հետևանքները այլ եղան, և գործընթացը մեզ համար անցանկալի ուղղությամբ գնաց: Դա այլ խնդիր է: Բայց որ նախագահին պարտադել են այդ հրավերը անել, ես չեմ հավատում: Իհարկե մենք դերակատար ենք, ի վերջո հիմնական դերակատար ենք ընդհանրապես մեզ հետ վերաբերող հարցերի շուրջ: Մեզ համար ոչ ոք ոչինչ չի կարող որոշել, նույնիսկ եթե որոշեն, չեն կարող պարտադրել, եթե քաղաքական կամք կա: Նման իրավիճակներ նախկինում եղել են, և նախագահները նախկին կարողացել են իսկապես դիմադրել ինչ-որ պարտադրանքներ: Եթե կա քաղաքական կամք և ժողովրդական աջակցություն, որ ոչ իրենց կողմից, իրենց շահերից ելած որոշումները չեն կարող մեզ պարտադրել: Այնպես որ մեր դերակատարությունը մնում է: Այլ բան է, որ մի բան նախաձեռնես, ինչպես հայ-թուրքականի պարագայում եղավ, մտնես մի գործընթացի մեջ, և այդ գործընթացը քո հսկողությունից դուրս գա` քեզանից անկախ: Հայ-թուրքականի պարագայում եղավ իսկապես դա, երբ մենք հայտարարեցինք, թուրքերի հետ համատեղ, որ համաձայնության ենք եկել տարբեր խնդիրների շուրջ: Այդ հայտարարությունը կարելի էր անել այն օրը, երբ սահմանն էր բացվում: Դա ապահով կլիներ, բայց երբ հայտարարությունն անում ես, բայց դեռ սահմանը փակ է, այսինքն դու քո ուզածը չես ստացել, նշանակում է` դու արդեն կորցրել ես հսկողությունը գործընթացի վրա, որովհետև թուրքերը իրենք պետք է որոշեն, երբ են սահմանը բացելու: Նման բաներ, իհարկե, միշտ լինում են, պետք է ճիշտ հաշվարկել, և դիվանագիտությունը իսկապես նուրբ արվեստ է: Ոչ միայն վերջնանպատակին հասնելու առումով, այլ նաև մինչև այդ վերջնանպատակը ցանկացած պահի պետք է փորձես միշտ լինել դիվանագիտականորեն բարենպաստ իրավիճակում, որովհետև այդ պահի դրությունը կարող է դառնալ ընկալում այլոց համար, որի փոփոխությունը հետագայում շատ դժվար կլինի:

-Պրն Օսկանյան, նման որոշումները` ասենք այդ նույն ապրիլի 22-ի հայտարարության հետ կապված, չե՞ք կարծում, որ պետք է հասարակական քննարկում, հետո նոր ինչ-որ համաձայնագիր  ստորագրել կամ ինչ-որ հայտարարություն անել: Դիվանագիտության մեջ որոշումները այդ ձևով են կայացվել, նույնիսկ Ձեր ժամանակ:

-Դա ինչ-որ ստորագրված փաստաթուղթ չի, դա ուղղակի հայտարարություն է եղել: Միգուցե նախարարը ստորագրել է, բայց այդ ճանապարհային քարտեզը ասել, որ ստորագրված փաստաթուղթ է, այդպես չի: Ուղղակի այդ պահին տարբեր ուժերին այդ հայտարարությունը պետք էր: Հայկական կողմը, մտածելով որ հետագայում դրանից կարող է ինչ-որ դիվիդենտներ ստանա, գնաց այդ քայլին` ի հաշիվ որոշ բաների, բայց դա ստորագրված դոգմատիկ փաստաթուղթ չի, համենայն դեպս:

-Հայ-թուրքական ինտենսիվ բանակցությունները և ղարաբաղյան հակամարտության ինտենսիվ բանակցությունները իրար հետ կապ ունե՞ն, թե՞ չունեն:

-Բնականաբար, այսօր կասկած չկա, որ ունեն:

-Իշխանությունը ասում է, որ չունեն:

-Օրակարգում այդ երկուսը մի տեղում չեն: Այսինքն հայ-թուրքական օրակարգում Ղարաբաղի հարց չկա, որովհետև երբ թուրքերը ուզեն այդ հարցը դնել, դա դառնում է  նախապայման, որովհետև դա այլ երկրի վերաբերող խնդիր է, որովհետև երբ մենք ասում ենք թուրքերի հետ հարաբերությունները լավացնենք առանց նախապայմանների, մենք նկատի ունենք, որ եկեք մեր խնդիրների մասին խոսենք, Ադրբեջանի հետ կապված խնդիրները մի կողմ դնենք: Այնպես որ թուրքերը իրենք չեն պարտադրի, որ այդ հարցը լինի, որովհետև դա նախապայման կլինի: Այնպես որ, իրոք, հայ-թուրքական հարաբերությունների օրակարգում Ղարաբաղի հարց չկա, բայց զուգահեռաբար կա, և դա մեզ բոլորիս ակնհայտ դարձավ, երբ թուրքերը ասացին, որ մինչև տարածքների հարցը չլուծվի, մենք հայ-թուրքական սահմանը չենք բացելու: Միայն այդ հայտարարությունից դատելով` կարելի է եզրակացնել. այո´, այդ երկուսը առնչվում են, եթե ոչ փաստաթղթային, ապա գործընթացային առումով մեկը մյուսի հետ է կապված:

-Ձեր վերջին հոդվածը վերաբերում էր ղարաբաղյան հակամարտությանը, և այնտեղ Դուք բավականին պեսիմիստական կանխատեսումներ էիք անում, և կանխատեսումը հանգում էր նրան, որ մոտ ապագայում ղարաբաղյան հակամարտությունը դժվար թե իր լուծումը գտնի, և միաժամանակ ո´չ պատերազմ, ո´չ խաղաղություն իրավիճակը չի կարող երկար շարունակվել: Հիմա ելքը ո՞րն է ղարաբաղյան հակամարտությունից:

-Մի ելք պետք է լինի, դա հարցի լուծումն է: Բայց այսօր երեք հնարավոր տարբերակ կա: Մեկը ստատուս քվոյի պահպանումն է, երկրորդը պատերազմն է, որը, բնականաբար, նոր իրավիճակ կբերի տարածաշրջանում, և երրորդը բանակցային լուծումն է: Իհարկե ցանկալին բանակցային լուծումն է, և´ Հայաստանը, և´ Ադրբեջանը, և´ Ղարաբաղը ուզում են, որ լուծումը լինի բանակցային: Բայց երբ դու բանակցում ես, բանակցությունը բարդ պրոցես է, ուզում ես հասնել քո նպատակին կամ նվազագույն քո պահանջներին: Նույն Ադրբեջանն է: Ես երբ ասում եմ Հայաստան, նկատի ունեմ նաև Ղարաբաղ և Հայաստան միասին: Այսօր հայկական կողմը և ադրբեջանական կողմը, երկուսն էլ իրենց հստակ խնդիրները ունեն, և դրանք դեռևս այսօր չեն համընկնում: Երբ բանակցում ես և ուզում ես հասնել քո ուզածին, քո մտքում միշտ երկրորդ տարբերակ ունես, որ եթե սրան չհասա, ոչինչ, որովհետև իմ երկրորդ տարբերակն էլ վատ չի: Հայաստանի համար այդ երկրորդ տարբերակը այսօրվա ստատուս քվոյի պահպանումն է, որը, իրոք, մեզ համար վատ տարբերակ չի: Ադրբեջանի համար, երբ ինքը չի հասնում իր ցանկությանը, իր համար երկրորդ տարբերակը պատերազմն է, որովհետև այսօրվա ստատուս քվոն իրենց համար ձեռնտու չի: Այնպես որ մեր այլընտրանքը ստատուս քվոն է, իրենց այլընտրանքը բանակցության պատերազմն է: Այսօր ստատուս քվոն և պատերազմը` որպես այլընտրանքային տարբերակներ, իրար հետ բախվում են, և սա բարդացնում է մեր դիվանագիտության առաջ ծառացած խնդիրները: Այնպես որ մեր առաջ լուրջ հարցեր կծագեն, բարդ ժամանակներ են սպասվում, ես հույս ունեմ, որ մենք կկարողանանք այդ ամենը անցնել:

-Եթե իմի բերենք մեր ամբողջ խոսակցությունը՝ մեր հիմնական պրոբլեմը ինչու՞մ է կայանում մեր երկրի, Դուք ո՞ր խնդիրները առաջնահերթ կլուծեիք Հայաստանում:

-Առաջինը ես ժողովրդավարության հարցը կլուծեի: Իսկապես, այսօրվա հրատապ թեման ինձ համար ազատ, արդար ընտրություններն են:

-Դա բավարար ռեսուրս է՞:

-Դա հիմնական ռեսուրսն է: Առանց սրա մյուս հարցերին չենք կարող լուծում տալ: Ազատ, արդար ընտրություններով կստեղծվեն ճիշտ հակակշիռներ: Հակակշիռները կբերեն օրինականություն, օրինականությունը կբերի ժողովրդական աջակցություն, ժողովրդական աջակցությունը կբերի բոլոր տեսակի խնդիրների լուծմանը: Իշխանություն և ժողովուրդ միասնական, իրար հետ, փոխադարձաբար վստահելով, միասին աշխատելով, մենք հրաշքներ կարող ենք գործել:

-Առաջիկա տաս տարում հավատու՞մ եք, որ մենք ազատ, արդար ընտրություններ կարող ենք անցկացնել:

-Չեմ կարող չհավատալ, որովհետև մեր ապագան դրանից է կախված: Ամեն ինչ պետք է անենք, դու էլ, ես էլ, որպեսզի մենք իսկապես հասնենք դրան:
-Շնորհակալություն: