| Դիտել |
– Պարոն Օսկանյան, Ձեր կարծիքով ո՞ւր է հասել ԼՂ հիմնախնդրի բանակցային գործընթացը: Ադրբեջանի ԱԳ նախարարն ասում է, որ իրենք արդեն հավանություն են տվել նորացված Մադրիդյան սկզբունքներին և հիմա հերթը հայկական կողմինն է:
– Եթե Ադրբեջանը, իսկապես «այո» է ասել, և հայկական կողմը թերևս ոչինչ չի ասում, բայց փաստաթուղթն այնքան էլ մեր օգտին չէ, դա նշանակում է, որ ԼՂ հարցի շուրջ իրավիճակի լուրջ փոփոխություն կա: Սա բանակցվող փաստաթուղթ է: Նախկինում եղել են փաստաթղթեր, որ ներկայացվել են կողմերին, սակայն չեն բանակցվել: Սա բանակցվող փաստաթուղթ է, սկսվել է Պրահայում, այնուհետև Մադրիդում առաջին փուլն է ավարտվել և հիմա նորացված Մադրիդյան տարբերակը կա: Եթե Ադրբեջանն «այո» է ասում բանակցվող փաստաթղթին, իսկ Հայաստանը «ոչ»` սա լավ չէ: Հարց պետք է տալ, թե ինչ պատահեց, որ հանկարծ բանակցվող փաստաթուղթը այսպիսի վիճակում հայտնվեց: Հայկական կողմը եթե առաջին անգամ 1998թ-ից ի վեր «ոչ» է ասելու ինչ-որ փաստաթղթի` սա իսկապես իրավիճակի լուրջ փոփոխություն է:
– Ձեր կարծիքով, ԼՂ հարցում ինչո՞վ է պայմանավորված իրավիճակի փոփոխությունը:
– Երեք հիմնական պատճառ եմ տեսնում. առաջին` հայ-թուրքական գործընթացը միանշանակ ազդել է ԼՂ հիմնախնդրի գործընթացի վրա: Թուրքիայի ազդեցությունը պետք չէ թերագնահատել: Երկրորդ` փոխվել է հայկական կողմի բանակցային որակը, որովհետև բանակցություններում պետք է կարողանալ հիմնավորել այլընտրանքային դիրքորոշումները: Երրորդ պատճառը, որն ամենակարևորն է` ՀՀ-ում ստեղծված ներքաղաքական և տնտեսական իրավիճակն է: ԼՂ հարցում մեզ համար ամենաանբարենպաստ իրավիճակները եղել են այն դեպքերում, երբ ներսում մենք թույլ ենք եղել: Այսօր ՀՀ ներքաղաքական իրավիճակը լարված է, տնտեսությունը կաթվածահար է: Նման իրավիճակներում դժվար է լինում և դրսում բանակցելը, նաև հակառակորդը կոշտացնում է իր դիրքերը, և նաև միջազգային հանրությունը գտնում է, որ սա Հայաստանի համար կենաց և մահու խնդիր է: Եվ բերում են ինչ-որ առաջարկություն: Այս պահին մենք պետք է կարողանանք ճիշտ գնահատական տալ, թե ինչ է պատահել, որ այսպիսի իրավիճակ է ստեղծվել և համապատասխան ուղումներ մցնել մեր քաղաքականության մեջ:
– Կարելի՞ է ենթադրել, որ միջազգային հանրությունը օգտվելով ՀՀ-ում ստեղծված իրավիճակից կստիպի ԼՂ հարցով փաստաթուղթ ստորագրել:
– Ես չեմ կարող նման կանխատեսում անել, սակայն միջազգային հանրությունը միշտ կարողանում է ճիշտ գնահատել իրավիճակը և համապատասխան փոփոխություններ մտցնել իր գործելաոճի և առաջարկությունների մեջ: Կստորագրվի, թե՝ ոչ, ես դժվարանում եմ ասել: Այն ինչ կա այսօր սեղանի վրա, բացառվում է, որ ընդունվի: Դա մեր շահերին չի համապատասխանում: Ես ասացի՝ կա 3 հիմնական գործոն` բանակցային որակ, հայ-թուրքական գործընթաց, այսինքն՝ թուրքերի ներգրավում, և Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակը: Այս երեքը իրենց ազդեցությունը թողել են, և այս երեք ուղություններով էլ մենք անելիքներ ունենք:
– Իսկ ՀՀ-ում ինչո՞ւ է նման իրավիճակ ստեղծվել:
– Ես ասացի, որ մենք պետք է աշխատենք այդ երեք հարցերի ուղղությամբ՝ գիտակցել մեր արած քայլերի բացասական հետևանքները և կարողանալ ճիշտ կողմնորոշվել: Ներքաղաքական իրավիճակն է մեր միասնականությունը, մեր հզորությունը, մեր վճռականությունը, որ շատ բան թելադրում է արտաքին հարաբերություններում, և մեր հիմնական ուշադրությունը պետք է լինի ներքաղաքական և տնտեսական խնդիրների վրա, բայց նաև մյուս երկու հարցերում պետք է ճիշտ քայլեր անել: Փաստաթղթի վերաբերյալ իսկապես լռություն կա: Հիմա ես նույնիսկ չգիտեմ՝ հայկական կողմը պատասխան տվել է, թե՞ ոչ: Եթե դեռ չի տվել, ապա պարզ է, որ պետք է շուտով տա, քանի որ Ադրբեջանը արդեն տվել է: Եթե այդ փաստաթուղթը անընդունելի է մեզ համար, կարծում եմ, որ մեր պատասխանը շատ կտրուկ բացասական պետք է լինի, այսինքն պետք է մերժել այդ փաստաթուղթը միանշանակորեն, բայց միայն մերժելը ճիշտ մոտեցում չի լինի: Դա բանակցվող փաստաթուղթ է, մերժելու հետ միասին պետք է տալ այլընտրանքային առաջարկ, որ մենք ինչով ենք փոխարինում իրենց առաջարկը և այդ մեր առաջարկածը պետք է այնպիսին լինի, որ ընկալելի լինի միջնորդների և միջազգային հանրության համար և միաժամանակ ամբողջությամբ պաշտպանի մեր ազգային շահերը: Եթե մենք կարողանանք այդպիսի պատասխան տալ, կկարողանանք հավասարակշռությունը վերականգնել բանակցություններում: Ինչ վերաբերում է հայ-թուրքականին, ապա այստեղ էլ շատ կտրուկ փոփոխությունների կարիք կա: Թուրքական գերծոնը պետք չէ թերագնահատել: Արդեն ակնհայտ է, որ այս գործընթացը փակուղի է մտել և պետք չէ թողնել, որ այս իրավիճակում այս գործընթացը շարունակի թողնել բացասական հետևանքներ ղարաբաղյան գործընթացի վրա:
– Նաև տեսակետ է հնչել, որ բանակցային գործընթացում հայկական կողմը միշտ «այո» է ասել միջնորդների ներկայացրած փաստաթղթերին և ադրբեջանական կողմն է «ոչ» ասել: Իսկ հիմա, երբ ադրբեջանական կողմը ասում է «այո», մեր «ոչ»-ը ինչպես կնկալվի այն դեպքում, որ մենք Մադրիդյան սկզբունքներին ասում էինք «այո», իսկ նորացվածին՝ «ոչ»: Ասում են, որ հայկական կողմը միշտ իր հույսը դրել է նրա վրա, որ ադրբեջանական կողմը կասի «ոչ» և դրա համար է բանակցային գործընթացում միջնորդների առաջարկներին ասում «այո»:
– Շատ սխալ մեկնաբանություններ են տրվում: Նախ ասեմ, որ սա սև ու սպիտակի խնդիր չէ` «այո» կամ «ոչ» չէ միայն: Այո´, նրանք երբևէ որևէ փաստաթղթի «այո» չեն ասել, բայց երբեք չի եղել փաստաթուղթ, որին Ադրբեջանը միանշանակ «այո» ասի և մեզ դնի ծանր վիճակում և մեզանից ակնկալեն, որ մենք էլ «այո» ասենք: Փաստաթուղթը միշտ այնպիսին է եղել, որ մեզ համար եղել են ընդունելի պահեր, ինչպես նաև անընդունելի դրույթներ և նույնը Ադրբեջանի համար: Դա բանակցվող փաստաթուղթ է, այդպես էլ պետք է լինի: Այսօր այդ իրավիճակը փոխվել է: Բայց որ Հայաստանը քաղաքականություն է վարել, որ հույսը դրել է Ադրբեջանի «ոչ»-ի վրա` դա միամտություն է, մեծ ռիսկ է, ես կարող եմ վստահեցնել, որ դա չի եղել մեր քաղաքականությունը: Հայաստանի քաղաքականությունը նախորդ տարիներին եղել է հետևյալը. շատ հստակ նշաձող ունենալ, որի իրականացման դեպքում մեր ազգային անվտանգությունը չի խաթարվում և մեր ազգային շահերը պաշտպանվում են: Իհարկե, այդ նշաձողը բավական բարձր է եղել, և Ադրբեջանը միշտ «ոչ» է ասել, դրա համար էլ՝ արդյունք չի եղել: Բայց որ եղել է այդ նշաձողը և մենք ձգտել ենք խաղաղ կարգավորմանը, սրանում ես ձեզ կարող եմ վստահեցնել:
– Դուք ծանո՞թ եք նորացված Մադրիդյան սկզբունքներին:
– Փաստաթուղթը չեմ տեսել, սակայն ամբողջությամբ պատկերացնում եմ` դատելով հայտարարություններից:
– Այդ նորացված սկզբունքները մեզ համար ավելի՞ վտանգավոր են:
– Հայաստանի համար շատ կարևոր սկզբունք է եղել, որ ԼՂ հակամարտության արդյունքում առաջացած բոլոր խնդիրները իրենց վերջնական լուծումը պետք է գտնեն ԼՂ հիմնախնդրի կարգավիճակի հետ միաժամանակ: Այդ երկուսի ժամկետները պետք է համընկնեն: Մադրիդյան առաջարկներում այդ սկզբունքները պահպանվել են: Իմ մտահոգությունն այն է, որ այսօր խախտվել է հենց այդ սկզբունքը: Դա նշանակում է, որ մեզ համար շատ վտանգավոր իրավիճակ է ստեղծվել:
– Երևանում ԼՂ հարցով ԵԱՀԿ ԽՎ հատուկ զեկուցող Լենմարկերը հայտարարեց, որ կարիք չկա ԼՂ բանակցային գործընթացի ձևաչափը փոխել և ԼՂ-ին դարձնել անմիջական մասնակից: Այդ հայտարարության հիմքում է՞լ է այն հաշվարկը, որ ՀՀ-ի ներքաղաքական իրավիճակը լարված է:
– Եթե մի փաստաթղթի վերաբերյալ Ադրբեջանը արդեն «այո» է ասել, դրանից հետո բոլորի ակնկալիքները Հայաստանից են նրանց հայտարարությունները վերածվում են ճնշման: Երբ նրանց ակնկալիքներն ամրագրվում են իրենց մտքում և հստակ ձևակերպում են և գրավոր ներկայացնում, թե հարցն ինչպես պետք է լուծվի, դա հետագայում շտկելը շատ դժվար է լինում: Այսօր մենք ծանր վիճակում ենք: Նման իրավիճակներ նախկինում եղել են, սակայն մենք կարողացել ենք հաղթահարել:
Նման վիճակ եղել է 1996թ` Լիսաբոնից հետո, 1998թ, երբ իշխանափոխություն եղավ: Այսօր նման իրավիճակ է: Նախկինում մի քիչ հեշտ էր, քանի որ հնարավոր եղավ կտրուկ փոփոխություն անել, քանի որ իշխանափոխություն եղավ: Իշխանություններն այսօր պետք է կշռի վրա դնեն իրենց հեղինակությունն ու երկրի անվտանգությունը: Եթե երկրի անվտանգությունը պետք է տուժի, պետք է իշխանությունները անկեղծություն, քաջություն ցուցաբերեն և ասեն, որ տարիների ընթացքում սխալներ են կատարել արտաքին քաղաքականությունում` հայ-թուրքական հարաբերություններում և ԼՂ հարցում: Պետք չէ ամեն ինչ շատ խորացնել: Այսօր իշխանություններից շրջադարձային քայլեր են ակնկալվում: Իշխանություններից պահանջվում է, որ կարողանան համարձակություն գտնել իրենց մեջ կտրուկ, ճիշտ փոփոխություններ անել, որպեսզի կարողանանք հավասարակշռությունը վերականգնել:
– Իշխանափոխությունը հնարավորություն կտա՞ կատարել այդ շրջադարձային քայլերը ԼՂ հարցում և հայ-թուրքական հարաբերություններում:
– Ես չեմ ուզում դրա մասին խոսել, դա քաղաքական ուժերի խնդիրն է: Այսօր մեր իշխանությունների առաջ խնդիր կա շրջադարձային քայլեր կատարել:
– Օրինակ, ՀՅԴ-ն, որը դեմ է հայ-թուրքական արձանագրություններին` ընդունելով, որ այդ քաղաքականության պատասխանատուն Սերժ Սարգսյանն է, պահանջում է ԱԳ նախարարի հրաժարականը: Նրա հրաժարականը կարո՞ղ է շրջադարձային լինել գործընթացում:
– Ես չեմ ուզում նման հարցերի պատասխանել: Ես չեմ ուզում անձերի մասին խոսել: Ինձ հետաքրքրում են երևույթները: Եվ´ արտաքին, և´ ներքին հարցերում, և´ հատկապես տնտեսության մեջ մենք լուրջ խնդիրներ ունենք: Հասարակությունը պետք է դրա մասին մտածի, և ոչ թե՝ քաղաքական ուժը ում և ինչ ասաց: Լենմարկերն ի՞նչ ասաց, Ֆասիեն ի՞նչ ասաց. Կարծես այդ բոլորը հատուկ են ասում մեզ հիմնական խնդիրներից շեղելու համար: Այսօր մեր երկրի առաջ ծառացած հիմնական խնդիրը տնտեսությունն է, երկրում քաղաքական լարվածությունը թուլացնելը: Խնդիրը ժողովրդավարության ամրագրումն է, քաղաքական դաշտում ճիշտ հակակշիռներ ստեղծելն է:
– Պարոն Օսկանյան, փաստն այն է, որ անձերից շատ բան է կախված: Օրինակ, նույն Ֆասիեն Երևանում հայտարարեց, որ Ռոբերտ Քոչարյանը ժամանակին նպատակահարմար գտավ բանակցություններում միաժամանակ ներկայացնել և´ ԼՂ-ն, և´ ՀՀ-ն: Այսօր մեկ այլ անձ`Սերժ Սարգսյանը, նույն է անում: Անձերից չէ՞ կախված:
– Այդպիսի բան չի եղել, դրանք Լենմարկերի սխալ ընկալումներն են: Այսօրվա ՀՀ իշխանությունները պետք է որոշեն` ուզում ե՞ն շարունակել ստեղծված իրավիճակը, թե՞ փոխել: Թող դադարեցնեն բանակցել: Թող Ղարաբաղը բերեն բանակցային սեղանի շուրջ: Այսօրվա իշխանությունների խնդիրն է: Այդ հայտարարությունները վերցնել և դարձնել մեր հիմնական խնդիրը, մեկնաբանել և դրա շուրջ վեճերի մեջ մտնել, ես անիմաստ եմ համարում: Ես ասում եմ, որ այսօրվա բանավեճերը հայ-թուրքականից և ԼՂ հիմնախնդրից պետք է տեղափոխենք ներքաղաքական դաշտ: Մեր երկիրն այսօր հետ քայլ է անում: Եթե արտաքին հարցերում մենք շրջադարձային փուլում ենք, մեր երկրի զարգացման առումով նույնպես շրջադարձային փուլում ենք: Այս վերջին երկու տարիները մեզ շատ բան ցույց տվեցին: Նայեք տնտեսական դաշտը` մեր ժողովրդի առօրյան, թանկացումները, դոլարի բարձրացումը, երկրում ներդրումների նվազումը: Այսօր երկրում 12 տոկոս սղաճ կա, 18 տոկոս տնտեսական անկում ենք ունեցել: Սա տնտեսագիտության մեջ բացառիկ երևույթ է: Սա կոչվում է ստագնացիա: Մյուս կողմից, մենք ունենք ինֆլյացիա: Այդ երկուսի համատեղումն է այսօր տեղի ունենում: Ո՞վ է մտածում սրա մասին, ո՞վ է պատասխան տալու:
– Մեր Էկոնոմիկայի նախարարն ասել է, որ մենք պատվով հաղթահարել ենք տնտեսական ճգնաժամը:
– Ես կարծում եմ, որ մեր իշխանավորները մի քիչ սուտ են խոսում: Նախորդ երկու տարին դաս չի եղել: Այն խոստումները, որ տրվեցին` մեծ ծրագրի իրականացում, այսօր չկա: Դա դաս չի եղել, որ ասեն` մի քիչ մտածենք, հետո խոսենք: Այսօր մակրոէկոնոմիկայի ամենաչարագույն երևույթները` տնտեսական անկումն ու սղաճը, տեղի են ունենում միաժամանակ: Դրանք իրար հակառակ ընթացող երևույթներ են: Այսինքն, երբ կա ստագնացիա, պետք է ունենաս գնաճի առնվազն պահպանում: Այս երկուսը երբեք միասին տեղի չեն ունենում: Այսօր մենք մեր պետության զարգացման առումով շրջադարձային փուլում ենք: ՀՀ-ում գործազրկությունը նորից գլուխ է բարձրացրել: Վաղուց այս տեմպերով արտագաղթ չի եղել:
– Դուք ի՞նչ ելք եք տեսնում:
– Երեք սցենար կա: Առաջինը` տեղում դոփելը կամ հետ գնալն է, նախորդ երկու տարում մենք հետ քայլ ենք կատարել, և այդպես կարող է շարունակվել ևս 10 տարի: Այս երկու տարիների ընթացքում 15 տոկոս տնտեսական անկում ենք ունեցել: Սա նշանակում է, որ մենք այս տարի 2 տոկոս տնտեսական աճ ապահովենք, հաջորդ տարի՝ կրկնապատկենք, երրորդ տարին՝ նորից կրկնապատկենք, որը շատ քիչ հավանական է: Նշանակում է, որ հաջորդ նախագահական ընտրությունների նախաշեմին մեր համախառն արտադրանքը իր բացարձակ արժեքով ավելի քիչ է լինելու, քան այն ինչ մենք ունեինք 2008թ.: Երկրորդ հնարավոր սցենարը՝ ուղղակի քարշ գալն 1-2 տոկոս տնտեսական աճով: Սա նշանակում է, որ միջին քաղաքացին իր այսօրվա ցածր կենսամակարդակը կրկնապատկելու համար պետք է 20 տարի սպասի: Այսինքն, եթե այսօր մի շնչին ընկնող համախառն արտադրանքը ենթադրում ենք 3000 դոլար է, 20 տարի պետք է, որ դա 6000-ի հասնի, եթե մենք 1.5-2 տոկոս աճի տեմպերով գնանք: Երրորդ սցենարը, որը Հայաստանի նման փոքր և Սփյուռք ունեցող երկրի համար, համարում եմ հնարավոր` քաղաքական և տնտեսական մենաշնորհների վերացումն է: Եթե մենք կարողանանք վերացնել քաղաքական մենաշնորհը, կվերանա նաև տնտեսականը: Մենք այդ խցանիչ հանգամանքները կվերացնենք և հնարավոր կլինի այս երրորդ սցենարն իրականացնել հաջորդ 10 տարիների ընթացքում: Մենք այլընտրանք չունենք: Ես ինչու՞ եմ սրա վրա պնդում: Քանի որ գտնում եմ, որ դա հանգում է ԼՂ հիմնախնդրին, հայ-թուրքական հարաբերություններին, մեր ազգային անվտանգությանը: ՀՀ-ում գործազրկությունը նորից գլուխ է բարձրացրել: Վաղուց այս տեմպերով արտագաղթ չի եղել: Սա ազգային անվտանգության խնդիր է: Եթե երկիրը այսպես շարունակի տկարանալ, մենք ոչ ԼՂ հարցում, ոչ էլ այլ ճակատներում հաջողություն չենք կարող ունենալ: Առաջին հերթին շեշտը պետք է դնել մեր ներքաղաքական խնդիրների վրա, տնտեսության վրա:
– Ինչպե՞ս վերացնել քաղաքական մենաշնորհը:
– Քաղաքական մենաշնորհը մեկ կուսակցության մենաշնորհն է: Այսօր այդպես է: Կարո՞ղ է մեկն ինձ հետ վիճել, որ այդպես չէ: Ֆրանսիայում չակերտավոր քաղաքական մենաշնորհ կա, երբ նախագահը, ԱԺ նախագահը և վարչապետը մի կուսակցությունից են, ինչպես Հայաստանում է, բայց այնտեղ ինստիտուտներ են գործում: Մենաշնորհը պետք է վերացվի Հայաստանում: Հասարակությունը պետք է ճնշի, ստիպի իշխանություններին քայլեր ձեռնարկել: Իշխանությունները պետք է մտածեն, որ ավելի լավ է սովորական քաղաքացի լինել նորմալ երկրում, քան իշխանություն` նման երկրում, այսինքն` հետ գնացող, թուլացող: Եթե հայտնվեն մարդիկ, որ սկսեն այդպես մտածել երկրի շահերը առաջնային դարձնեն, ոչ թե իրենց անձնական կամ զուտ կուսակցական շահերը ես կարծում եմ, որ հնարավոր է, որ նույնիսկ այս միամիտ թվացող միտքը իրականացնել: Հասարակությունը պետք է գիտակցի, որ առանց սրա ոչինչ հնարավոր չէ փոխել, և նաև ներքևից պետք է ճնշում լինի իշխանության վրա, քաղաքական ուժերի վրա, որպեսզի մենք կարողանանք այդ հակակշռին հասնել: Եթե քաղաքական իրավիճակի փոփոխություն տեղի ունեցավ, հավատացեք, որ տնտեսական ոլորտում մենաշնորների վարացումը շատ ավելի հեշտ կլինի, և մենք կկարողանանք նորմալ, հավասար դաշտ ստեղծել բոլորի համար, ինչը հնարավորություն կտա փոքրին էլ, միջինին էլ, մեծին էլ հավասարապես զարգանալու, և մենք կկարողանանք երկիրը ճիշտ ուղու վրա դնել:
– Պարոն Օսկանյան Դուք կարծում եք, որ իշխանությունները նման ցանկություն ունե՞ն: Ի՞նչ կարող է անել մեր հասարակությունը:
– Քաղաքական ուժերը պետք է մտածեն, բոլորս պետք է մտածենք, որ այսպես շարունակել այլևս հնարավոր չէ:
– ՀՀ-ում իրավիճակ փոխելու հարցում Դուք նաև Սփյուռքին կարևորեցիք: Չե՞ք կարծում, որ հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումից հետո Սփյուռքը մեծ հիասթափություն ապրեց:
– Ամեն ինչ կարելի է փոխել: Կա մեկ Հայաստան, մեկ հայրենիք, և ի վերջո, բոլորս նվիրված ենք այս երկրին, բայց բոլորս էլ ուզում ենք այս երկիրը տեսնել ճիշտ ուղու վրա: Եթե իմ թվարկած խնդիրները կարողանանք լուծել, ես համոզված եմ, որ Սփյուռքը մեծ աջակցություն կցուցաբերի Հայաստանին:
– Կխնդրեի անդրադառնալ Էրդողանի հայտարարությանն ուղղված մեր իշխանության ներկայացուցիչների պատասխաններին: Էրդողանն ասում է, որ կվտարի Թուրքիայում անօրինական ապրող 100 հազար հայերին, մեր իշխանություններն ասում են, որ այնտեղ այդքան անօրինական հայ չկա:
– Էրդողանի ասածը դատապարտելի է, անկախ նրանից, թե Թուրքիայում քանի հայ կա: Զարմանալի է նաև մեր իշխանությունների պատասխանը: Փոխանակ մեղադրեն էրդողանին նման հայտարարության համար, թիվ են վիճարկում: Այստեղ կարևորն այն է, թե ինչն է ստիպել Էրդողանին նման հայտարարություն անել: Երբ հայ-թուրքական գործընթացը սկսվեց, այս մասին խոսվեց, որ շատ զգույշ պետք է լինել: Երբ ինչ-որ դրական բան ենք փորձում անել, պետք է դրա արդյունքում եղածը չփչացնել: Ասել, որ մենք թուրքերի հետ կորցնելու ոչինչ չունեք, սխալ է: Հայ-թուրքական հարբերություններն այսօր մի վիճակի են հասել, որ տապալվելուց հետո, հնարավոր է, որ իրավիճակը ավելի վատանա, քան նախկինում էր: Ես առաջին օրվանից էլ համոզված էի, որ գործընթացը սխալ ճանապարհով է գնում: Ես գտնում եմ, որ դեռ հնարավոր է իրավիճակը շտկել:
– Ինչպե՞ս: Սերժ Սարգսյանը չի բացառել, որ հետ կկանչի իր ստորագրությունը, դա ե՞լք է:
– Ես չեմ ուզում գնահատական տալ, քանի որ հիմա ոչինչ չեմ առաջարկելու, բայց նախքան քայլ անելը պետք է լուրջ մտածել: Սխալը սխալով երբեք հնարավոր չէ ուղղել: Պետք է մտածել ոչ թե մեր պատիվը, այլ` իրավիճակը փրկելու մասին: Քաղաքականության մեջ զգայականությունը պետք է մի կողմ դնել, պետք է իրատեսորեն նայել, թե այսօր այս բարդ իրավիճակը ինչպես կարելի է փրկել: Ես համոզված եմ, որ կան քայլեր, որոնք հնարավոր է անել և գործընթացը դնել ճիշտ ուղու վրա:
– Մեր իշխանությունները որքան բարձր և հաճախ են ասում, որ ԼՂ հիմնախնդիրը որևէ կապ չունի հայ-թուրքական հարաբերությունների հետ, Թուրքիայի իշխանությունները այնքան ավելի կոշտ են ասում, որ մինչև չլուծվի ԼՂ հիմնախնդիրը, արձանագրությունները չեն վավերացնի: Ի՞նչ կասեք այդ մասին:
– Ես արդեն հոգնել եմ այդ մասին խոսելուց: Ես չգիտեմ, ՀՀ-ում կա՞ մարդ, որը կապ չի տեսնում ԼՂ հիմնախնդրի և հայ-թուրքական հարաբերությունների միջև:
– Մոտ ապագայում ի՞նչ է զարգացումներ եք տեսնում ԼՂ բանակցային գործընթացում և հայ-թուրքական հարաբերություններում:
– Այսօր մենք պետք է մտահոգվենք, որ մեծացել է պատերազմի վերսկսման հավանականությունը: Կարող է շատ չնչին տոկոսով է մեծացել, կարող է շատ ցածր է այդ հավանականությունը, բայց որ նախկինի նկատմամբ մեծացել է, դա հաստատ է: Երկու գործոն կար, որ պահպանում էր խաղաղությունը` ռազմական հավասարակշռությունը հայերի և ադրբեջանցիներ միջև և հույսը բանակցությունների նկատմամբ: Այդ երկուսն էլ այսօր խախտվել են: Ադրբեջանն արդեն քանի տարի է հսկա գումարներ է ծախսում իր բանակի հզորացման համար: Գոնե, Ադրբեջանի ընկալման մեջ շատ բան է փոխվել, նրանք այսօր, իսկապես համոզված են, որ առավելություններ ունեն մեր նկատմամբ: Եթե Ադրբեջանն «այո» է ասում բանակցային սեղանին դրված փաստաթղթին, դա նշանակում է, որ հույս չի կապում բանակցությունների հետ: Մենք պետք է լուրջ վերաբերվենք այդ հայտարարություններին: Հայ-թուրքական հարաբերություններում հնարավոր է ինչ որ բան փոխել, բայց դրա համար կամք է պետք է: Ակնհայտ է, որ այսօր լուրջ խնդիրներ են առաջացել, որոնք սպառնում են մեր երկրի անվտանգությանը:
– ԼՂ հիմնախնդիրն ու հայ-թուրքական հարաբերություններին ուղղված իշխանությունների քաղաքականությունն ինչպե՞ս կանդրադառնա երկրի ներքաղաքական իրավիճակի վրա:
– Մենք պետք է մտածեն, թե մեր ներքին իրավիճակն ինչպես անդրադառնում այդ խնդիրների վրա: Հակառակ դեպքում, չարախնդության խնդիր է առաջ գալիս: Կարո՞ղ է մենք ուրախանանք, որ ԼՂ հարցում, հայ-թուրքական հարաբերություններում իրավիճակն այնքան է վատ է, որ արտահերթ ընտրություններ լինեն, սա՞ է մեր ուզածը: Բայց մեր խնդիրը դա չէ:
– Պարոն Օսկանյան, մեր իշխանություններն անընդհատ հենց այդպես էլ ասում են, որ ներքաղաքական խնդիրների մասին պետք է լռել, որ արտաքին հարցերում մեր նկատմամբ ճնշումներ, պարտադրանքներ չլինեն, սակայն դրանից իրավիճակը միայն ավելի է վատանում:
– Այդ ժամանակներն արդեն անցել են, այսօր մենք խուլ գյուղերում չենք ապրում: Մենք չենք կարող համարել, որ ադրբեջանցիներն ու թուրքերը ապուշ են, չգիտեն, թե մեզ մոտ ինչ է կատարվում: Մենք պետք է մտածենք, թե մեր ներքաղաքական իրավիճակն ինչպես է ազդում ԼՂ հիմնախնդրի, հայ-թուրքական հարաբերությունների և մյուս խնդիրների վրա: Մենք չպետք է մտածենք, թե ԼՂ հարցը ինչպես է ազդում ներքաղաքական վիճակի վրա:
– Մեր երկրի ներսում իշխանությունները ամեն ինչ անում են, որպեսզի լռեցնեն ամենասովորական բաները, ԶԼՄ-ների աշխատանքին են խոչնդոտում, այս պահին ԱԺ-ում օրենք են քննարկում, վիրավորանքի հոդվածը փորձում են ապաքրեականացնել և այնպիսի տուգանք են սահմանում, որ կփակվի ոչ միայն Ա1+-ը, այլ նաև մյուսները: Այս իրավիճակում ինչպես կարելի է ներքաղաքական իրավիճակին չանդրադառնալ:
-Ես ասացի, որ դրա պատասխանը չունեմ, դա քաղաքական ուժերի խնդիրն է, բայց, որ խնդիրներ կան և դրա շուրջ համախմբում է պետք՝ միանշանակ է: Եթե քաղաքական ուժերը չեն կարողանում այդ խնդիրները լուծել, նշանակում է ինչ-որ այլընտրանքային բան է պետք: Եթե կան հավակնոտ ուժեր, ընդդիմություն, բայց երկիրը անընդհատ սխալ ճանապարհով է գնում և ոչ ոք չի կարողանում ինչ-որ բան անել, դա նշանակում է, որ ինչ-որ նոր բանի կարիք կա, որ կկարողանա այս բոլորին դիմակայել և ճիշտ հակակշիռ լինել:
-Պարոն Օսկանյան դուք ասում էիք, որ ավելի ակտիվ եք պատրաստվում քաղաքականությամբ զբաղվել: Այդ ժամանակը դեռ չի՞ եկել: Ես նկատի ունեմ կուսակցություն ստեղծելը, ընտրություններին մասնակցելը:
-Ես չեմ բացառում, բայց ճիշտ ժամանակին և ճիշտ պահին պետք է դա անել:
– Ինչպե՞ս եք գնահատում ԱՄՆ քարտողարության զեկույցը: Իշխանությունները գտնում են, որ այն միակողմանի է և ոչ օբյեկտիվ, իսկ ընդդիմության կարծիքով, թեև ուշացումով, սակայն զեկույցն արտացոլում է իրականությունը:
– Պետք է լուրջ վերաբերվել այդ զեկույցներին: Դա դրսից հայացք, գնահատական է: Պետք չէ ընդունել, որ այնտեղ մարդիկ են նստած, որոնք մտածում են հայերին սևացնել, վիրավորել: Իշխանությունները այդպես են ընկալում: Մենք պետք է մտածենք, թե ինչու են նրանք այդպես ընկալում: Եթե նույնիսկ համաձայն չենք, եկեք մտածենք՝ ինչ ենք արել, որ այդպես են մարդիկ մեզ ընկալել: Շատ հեշտ է ասել, որ դա հատուկ քաղաքական նպատակներով է արվել: Դա այդպես չէ: Օտարերկրյա ներդրողը ոչ թե նայում է, թե ՀՀ դեսպանն ինչ է ասում, այլ հետևում է այդ զեկույցներին, վարկանիշային ցուցանիշներին և հետո ասում է` գնամ այդ երկիր, ի՞նչ անեմ:
– Դուք ասում եք, որ պետք լուրջ վերաբերվել բոլոր հայտարարություններին, զեկույցներին: Ես կխնդրեի, անդրադառնալ ընդամենը երեկ ԱԺ նախագահ Հովիկ Աբրահամյանի հայտարարությանը. «Ես լուրջ չեմ վերաբերվում Թուրքիայի իշխանություններին»:
– Թույլ տվեք չպատասխանել այդ հարցին: