Civilnet.tv-ն զրուցել է թուրք հայտնի պատմաբան և սոցիոլոգ Թաներ Աքչամի հետ, որն առաջին թուրք գիտնականներից է, որ ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը: Աքչամը հայց է ներկայացրել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան, և դատարանը բավարարել է նրա հայցը՝ որոշում կայացնելով, որ խոսքի ազատության նրա իրավունքը Թուրքիայի ՔՕ 301-րդ հոդվածով ոտնահարվել է։ Հարցազրույցից մի հատված ներկայացված է ստորև:
-Պրն Թաներ, Ձեր կարծիքով՝ դատարանի որոշումն արդա՞ր է։
-Այո, դա այդպես է երկու առումով։ Նախ՝ դատարանը որոշում է կայացրել, որ ես 301-րդ հոդվածի զոհերից եմ, նկատի ունեմ, որ այն չի համապատասխանում Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիային։ Երկրորդն այն է, որ դատարանը Թուրքիայից պահանջել է փոխել այդ օրենքը՝ հատկապես «թուրք» հասկացության սահմանման տեսանկյունից, քանի որ այն շատ կոշտ է ձևակերպված։ Հետևապես՝ այս տեսանկյունից որոշումը շատ կարևոր է։
-Ես ցանկանում եմ խոսել «թուրքականություն» հասկացության մասին։ Թեև դա մեզանից կարող է մի քանի օր խլել, կարծում եմ՝ խնդրին պետք է մոտենալ իրավական եզրաբանության տեսանկյունից։ Այսպիսով՝ իրավական լեզվով՝ ո՞վ է թուրքը։
-Սա վիճելի է և խնդիր է նաև այսօր։ 2008թ. օրենքում փոփոխություն է արվել, կատարվել են լրացումներ, «թուրք» ձևակերպումը հանվել է և փոխարինվել թուրքական կառավարություն, թուրքական պետություն, թուրքական կառույցներ և այլ ձևակերպումներով։ Այս նոր ձևակերպումներում ևս հստակություն չկա, քանի որ դատախազները դեռ ուզում են այնպես մեկնաբանել, որ դա վիրավորում է Թուրքական պետությունը, և դրանով իսկ սահմանափակել խոսքի ազատությունը: Սա է կարևորը: Մոռացա որոշման մեկ այլ կարևոր կետի մասին. որպես ունկնդիր՝ երևի գիտեք, որ ըստ Թուրքիայի նոր օրենքի՝ 301-րդ հոդվածով Արդարադատության նախարարությունը պետք է թույլ տա դատախազին գործ հարուցել անհատի նկատմամբ: Այնպես որ՝ սա գործադիր իշխանության կողմից միջամտություն է դատական իշխանության գործերին և, բնականաբար, անհասկանալի է ժամանակակից իրավական համակարգի տեսանկյունից:
-Եկեք իրական դատենք։ 301-րդ հոդվածն ինքնին շատ դժվար է հասկանալ, և դրանում առկա բոլոր վատ կողմերով ու այն անվերջ վերաձևակերպելու ջանքերով հանդերձ՝ արդյոք որևէ հնարավորություն կա՞, որ այն առաջիկայում ընդհանրապես վերացվի:
-Եթե մենք վստահենք Թուրքիայի կառավարությանը, նրանք պաշտոնապես հայտարարել են, որ պատրաստվում են վերանայել հին և գործող օրենքներն ու նորմերը, և այս ձմեռվա ընթացքում նրանք կփոխեն այն օրենքների մեծ մասը, որոնք սահմանափակում են խոսքի ազատությունը: Նրանք այժմ աշխատում են նոր Սահմանադրության վրա, որը պետք է պատրաստ լինի մինչև 2012թ. մայիսը։ Այս ժամանակահատվածում նրանք ծրագրում են վերացնել, արմատապես փոխել կամ փոփոխել գործող այն օրենքները, որոնք սահմանափակում են խոսքի իրավունքը: Մենք պետք է սպասենք և տեսնենք: Սա թուրքական իրականությունն է, մենք միշտ սպասում ենք և փորձում տեսնել մի բան, որը հաճախ չենք տեսնում:
-Որպես թուրք պատմաբան և Մասաչուսեթսի Կլարկ համալսարանի ժամանակակից հայոց պատմության և Հայոց ցեղասպանության Մուղար Գալուստյան ամբիոնի վարիչ՝ ի՞նչ եք կարծում՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշումը ազդո՞ւմ է Թուրքիայի և հայ ժողովրդի պատմության ընթացքի, հայ-թուրքական հարաբերությունների վրա, թե՞ դա դեռ ընդամենը կաթիլ է։
-Այն իրավական տեսանկյունից պարտադիր բնույթ ունի։ Սա ամենակարևորն է։ Թուրքիան արդեն ստորագրել է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի համաձայնագիրը, ուստի դատարանի որոշումը գերակա է թուրքական օրենքի նկատմամբ։ Եթե Թուրքիան ցանկանում է դառնալ Եվրամիության անդամ, իսկ նա մի քանի անգամ նման ցանկություն հայտնել է, և պահպանել հարաբերությունները Եվրամիության հետ, ստիպված է փոխել այս օրենքը՝ համաձայն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշման։
Հոդվածը տպագրվել է Օրակարգ տնտեսական օրաթերթում Նոյեմբերի 19-ին, 2011