| Դիտել |
Սալբի Ղազարյան. Ես ուզում եմ ներկայացնել Սիվիլիթասի պատվո խորհրդի անդամ Ժերար Շալյանին, որը մի քանի տասնամյակ, նույնիսկ մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը, և մինչև դրա մոդայիկ դառնալը, ուսումնասիրում էր ինքնորոշման շարժումները, ապստամբությունները և աշխարհի տարբեր կողմերում փոքր ժողովուրդների պայքարը: Նա նաև Le Monde պարբերականի թղթակիցն էր, և նրան հաճախ անվանում էին երրորդ աշխարհի բարեկամ: Մենք ուրախ ենք, որ պարոն Շալյանն այսօր այստեղ է, և ես վստահ եմ, որ սա կլինի ամենաարագ անցնող մեկ ժամը վերջին շրջանում: Ես ողջունում եմ այստեղ ներկա դեսպաններին, մեր մշտական և նոր հյուրերին: Մենք անդրադառնալու ենք երկու խնդրի: Խոսելու ենք մեր շուրջ փոփոխվող աշխարհաքաղաքական իրողություններից և այն մասին, թե արդյոք դրանք մեզ բացառիկ են թվում, քանի որ տեղի են ունենում մեր շուրջը, թե սա պատմության սովորական ընթացքն է: Մենք նաև կխոսենք Ժերարի փորձագիտական երեք ուղղությունների մասին, որոնք առնչվում են մեզ` ինքնորոշման համար մղվող շարժումներ, ապստամբություններ և թեժ հակամարտություններ:
Ժերար Շալյան. Աշխարհը փոխվում է շատ արագ: Յոթ տարի առաջ` 2003-ին, ամենակարող ԱՄՆ-ը մտավ Իրաք, և նախագահ Բուշը նպատակ ուներ վերաձևել մեծ Մերձավոր Արևելքը: Յոթ տարի անց, Բրազիալիան, մի պետություն, որի մասին գրեթե չէին խոսում 19-20-րդ դարերում, և Թուրքիան, միասին միջնորդում էին Իրանի միջուկային ծրագրերի բանակցություններում: Սա ինքնին կարևոր փոփոխություն է: Կարևոր չէ, թե հաջողություն կգրանցվի, թե՝ ոչ: Միայն այն փաստը, որ Բրազիլիան և Թուրքիան կարող են միասին ինչ-որ բան փորձել անել, արդեն նորություն է: Իհարկե կարևոր է նաև Չինաստանի վերելքը, որն ի դեպ 18-րդ դարի վերջին աշխարհի ՀՆԱ-ի 30 տոկոսն էր արտադրում, իսկ այժմ հավակնում է վերականգնել իր պատկերացրած տեղը աշխարհում, որը բավական իմպերիալիստական էր մոտ 2000 տարի: Նույնը և Հնդկաստանը: Ես հիշում եմ Հնդկաստանը 1959-ին, երբ մեքենայով ճամփորդում էի այնտեղ: Հնդկաստանը լիակատար թշվառության մեջ էր: Եգիպտոսն ավելի տպավորիչ էր Հնդկաստանի համեմատ: Հնդկաստանն այնպիսի թշվառ վիճակում էր, որ դժվար էր պատկերացնել, որ այն մի օր կդառնա կարևոր երկիր: Հիմա այդպես էլ կա: Չինաստանը փոխվել է, փոխվել է նաև Հնդկաստանը: Այն, ինչ մենք իրականում անվանում ենք նոր տերություններ, Բրազիալիայից բացի, վերածնվող տերություններ են: Վերածնվող, քանի որ մենք նրանց մոռացության էինք մատնել 19-րդ դարում: §Մենք¦ասելով՝ նկատի ունեմ արևմուտքը: 19-րդ դարում Եվրոպան կարևոր էր: Եվրոպան էր վերաձևում աշխարհը: Եվրոպան էր ցնցում քաղաքակրթությունը: Քաղաքակրթությունների բախումը տեղի ունեցավ 19-րդ դարում, երբ Եվրոպան վերաձևեց աշխարհը և գրավեց ամբողջ Ասիան կա՛մ ուղղակի գաղութացման ճանապարհով, կա՛մ անուղղակի, ինչպես Չինաստանի դեպքում:
Սալբի Ղազարյան. Իսկ վերածնվող Թուրքիա՞ն:
Ժերար Շալյան. Իհարկե ես լավագույնը պահեցի վերջում: Թուրքիան տպավորիչ վերադարձ է ցուցադրում: Թուրքիան բավականաչափ խելացի գտնվեց չգաղութացվելու համար, ինչը պետք է տեղի ունենար ըստ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի: Բայց 1920-ից մինչև սառը պատերազմ, Թուրքիան շատ աննշան երկիր էր, շատ մեկուսացված, որին չէին սիրում արաբները, հույները, առանձնապես չէին սիրում ռուսները: Հետո նրանք միացան ՆԱՏՕ-ին, քանի որ անվտանգության կարիք ունեին: Դա շատ օգտակար եղավ ՆԱՏՕ-ի համար, և ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո շատերը կարծում էին, որ Թուրքիան այլևս կարևոր չէ: Բայց նրանք սխալվում էին. դա բացարձակ այդպես չէր: Թուրքիան նախ և առաջ տնտեսական աճ ուներ: Եթե ունես տնտեսական աճ, դառնում ես կարևոր: Չինացիները, իհարկե, այնքան էլ ժողովրդավար չեն, բայց տնտեսական աճ են ունեցել, և այսօր նրանց լուրջ են վերաբերվում, չնայած ես չեմ կարծում, որ ժողովրդավարության պակասը լավ բան է: 2002-ից մինչ օրս Թուրքիան «Արդարություն և զարգացում» իշխող կուսակցության օրոք էապես փոխվել է: 2003-ին նրանք ցույց տվեցին, որ իրենք միայն ԱՄՆ-ի հաճախորդները չեն, որ իրենք սեփական կամք ունեն: Նրանք չէին ուզում, որ ԱՄՆ-ի զորքը իրենց տարածքով անցնի, որովհետև 1991-ին դրանից շատ էին տուժել Իրաքի առաջին պատերազմի ժամանակ: Հետո նրանք քաղաքականություն ձևավորեցին երկրի ներսում, որն ավելի բաց էր, դարձան պակաս կոռումպացված և մեծ փոփոխություններ կարողացան կատարել իրենց նոր քաղաքականությամբ վերջերս, որը կարելի է անվանել «նեո-օսմանյան»: Բայց զուգահեռներ անցկացնելը պարտադիր չէ: Նրանք ունեն նոր արտգործնախարար՝ Ահմեդ Դավութօղլուն: Նա շատ խելացի է: Նրա գաղափարն այն է, որ հարևանների հետ հարաբերություններ ունենալը կարևոր է, և իրենք միայն տարանցիկ երկիր չեն դեպի Եվրոպա: Թուրքիան իրեն չի դիտարկում միայն որպես տարանցիկ ուղի դեպի Եվրոպա: Թուրքիան իրեն դիտարկում է ինքնին կենտրոն, որը մոտ է Եվրոպային և դեռ ուզում է դառնալ Եվոպական Միության անդամ: Նրանք նախկինի պես շատ լավ բարեկամներ են ԱՄՆ-ի հետ և կմնան լավ ընկերներ, բայց ոչ հաճախորդներ: Այժմ նրանք փոքր-ինչ վերափոխել են մահմեդական աշխարում իրենց իմիջը և հանդես են գալիս որպես մահմեդականության նոր առաջամարտիկ: Այսօր Թուրքիան Մերձավոր Արևելքի ամենակենտրոնն է, Կենտրոնական Ասիայի ամենակենտրոնն է, և այս կերպ Հայաստանը մեկուսացվում է ավելի քան երբևէ:
Սալբի Ղազարյան. Հայաստանն այսօր ավելի կմեկուսանա, եթե այսօրինակ քաղաքականությունը շարունակվի: Չգիտեմ, միգուցե սա չափազանց ուռճացված է, բայց պարոն Օսկանյանը դա անվանում էր կոմպլեմենտարություն, ինչի շնորհիվ կարելի է տարբեր պետությունների հետ միաժամանակ լավ հարաբերություններ ունենալ: Արդյո՞ք Թուրքիան էլ է այսօր փորձում դա անել, և կհաջողվի՞ նրան այդ։ Արդյո՞ք միակ ճանապարհը դա է:
Ժերար Շալյան. Այն, ինչ անում է Թուրքիան, դիվանագիտություն է, դիվանագիտական մոտեցում: Դիվանագիտություն նշանակում է ժեստեր, և ոչ թե գործողություններ: Չգիտենք, թե ինչ հաջողության կհասնի Թուրքիան, բայց ես այն համոզմանն եմ, որ իրականում իրենք ցանել են Մերձավոր Արևելքում միակ մեծ ուժը դառնալու սերմերը: 30-40 տարի առաջ այդպիսի երկիր Եգիպտոսն էր: 1975-79-ին Իրանն էր, այսօր Թուրքիան է, և ես որևէ այլ երկիր չեմ տեսնում Մերձավոր Արևելքում, որ նրանց հետ կարողանա ոտք գցել:
Սալբի Ղազարյան. Հաշվի առնելով այդ շահերը և ավելի հաճախակի դարձող խոսակցությունները իսլամական արմատականների ընդվզման մասին, հատկապես Հյուսիսային Կովկասում` ինչպե՞ս է դա ազդում Հայաստանի և Հայաստան-Թուրքիայի հարաբերությունների վրա:
Ժերար Շալյան. Հայաստանը դրա հետևանքով շատ մեկուսացված է դառնում, ինչը մենք պարտավոր ենք ընդունել: Կարծում եմ, որ Թուրքիան ունի կարևոր շահեր Կենտրոնական Ասիայում, Կովկասում, ոչ միայն Ադրբեջանում, այլ նաև Հյուսիսային Կովկասում: Ի վերջո, այս տարածաշրջանը ինչ-որ ժամանակահատված, մինչև 19-րդ դարը, եղել է Պարսկաստանի և կիսով չափ Թուրքիայի ազդեցության տակ: Ուստի նրանք շատ ուշադիր հետևում են այնտեղի զարգացումներին: Այլ կերպ ասած, այսօրվա Հայաստանը բավական մեկուսացված պետություն է, որը շատ սակավաթիվ բարեկամներ ունի հարևանության շրջանում:
Սալբի Ղազարյան. Այն, ինչ Հայաստանն է այսօր իրականացնում, այսինքն պատճառը, թե ինչու Հայաստանն ու հայերը խնդիրներ ունեն ինչպես տարածաշրջանում, այնպես էլ աշխարհում, կայանում է նրանում, որ մենք ինքնորոշման մի շարժում ենք օժանդակում: Դա հաճելի կարող է թվալ` միջազգային սկզբունքներ, մարդկանց ինքնորոշման իրավունք և այլն, բայց վերջին հաշվով դա շատ դժվար մի բան է։ Արդյո՞ք կարելի է հաջողության հասնել, թե՞ ինքներս մեզ խաբում ենք: Կոսովոյում և Արևելյան Թիմորում որոշակի հաջողություններ գրանցվեցին: Դրանք ինքնորոշման շարժումների հաջողված օրինակներ են:
Ժերար Շալյան. Այո, իհարկե աշխարհում եղել են ինքնորոշման շարժումներ, որոնք իրենց նպատակին հասել են: Չմոռանանք, որ ապրում ենք երկակի ստանդարտների աշխարհում: Երբեմն հաղթողի կողմից ես, երբեմն էլ պարտվողի: Օրինակ, Կոսովոյի դեպքում ո՞վ կհավատար, որ Կոսովոն անկախ կլինի, եթե Եվրոպան լիներ որոշողը: Բուն Եվրոպայում կան պետություններ, որոնք Կոսովոյի անկախությանը կողմ չեն քվեարկել, օրինակ` իսպանացիները և հույները, որոնք վախենում են, որ նմանատիպ օրինակը կարող է իրենց երկրում արձագանք ունենալ և առաջացնել քայքայիչ հետևանքներ իրենց միասնականության համար: Ըստ էության, ԱՄՆ-ն էր, որ Կոսովոն անկախ դարձրեց: Գոյություն ու՞նի այժմ աշխարհում պետություն, որ ցանկանում է ԼՂ-ն անկախ դարձնել: Այդ հարցին չեմ պատասխանի, հարցը կձևակերպեմ հարցական նշանով: Իհարկե, կասկածում եմ, որ կան, քանի որ, եթե լինեին, մենք մինչ օրս իմացած կլինեինք: Այդուհանդերձ, ինքնորոշման իրավունքը աշխարհում ընդունվում է որպես համընդհանուր, համամարդկային սկզբունք: Մոտավորապես դրան հակասում, սասանում է մեկ այլ սկզբունք՝ սահմանների անխախտելիությունը, ինչն ադրբեջանցիների համար, իհարկե, առանցքային նշանակություն ունի, և նրանց միակ ցանկությունն է ձեռք բերել սահմանների անխախտելիություն և տարածքային ամբողջականություն: Այսպիսի թույլ երկրի ընտրությունը, որը վաճառելու, առաջարկելու բան չունի և գտնվում է հարուստ պետության կողքին, որը նավթամուղի սկիզբ ունի, նշանակում է, որ առաջին անգամ Խորհրդային Միության փլուզումից ի վեր, նավթը և նաև գազը կենտրոնական Ասիայից, որ մինչև 1991-ը անցնում էր Մոսկվայի միջով, այսօր մասնակիորեն հոսում է Արևմուտք: Բնականաբար, շահերը այնչափ կարևոր են, որքան բոլորը դա գիտեն:
Սալբի Ղազարյան. Երբ դուք ասում եք, որ եթե ԱՄՆ-ն չուզենար, որ Կոսովոն անկախ լիներ, Կոսովոն անկախության չէր հասնի, դա միայն վերահաստատում է այն ենթադրությունը, որին հաճախ ենք հանդիպում Ղարաբաղի խնդրի հետ կապված, համաձայն որի, տեղի ունեցողը մեր ձեռքում չէ: Մոսկվա, Փարիզ, Բրյուսել, Վաշինգտոններում ոմանք կնստեն և կկայացնեն որոշումներ և վերջ, մենք ինչ կարող ենք անել, կյանքն այդպիսին է:
Ժերար Շալյան. Այդպիսի ռիսկ էլ կա: Եթե պիտի իրականությանը դեմ հանդիման կանգնես, կա նման ռիսկ, որ քո ճակատագիրը ոչ ամբողջությամբ է քո ձեռքում, երբ թույլ ես: Մինչ օրս փաստն այն է, որ իրավիճակը սառեցված է եղել, մենք նաև առավելություն ունենք: Առավելությունն այն է, որ Ռուսաստանին ձեռնտու է, որ ԼՂ-ն հայերի հսկողության տակ է, շրջակա տարածքները հայերի հսկողության տակ են և դա նշանակում է, որ Ադրբեջանը, ի տարբերություն Վրաստանի, չի կարող ԱՄՆ-ի դաշտ անցնել 100%-ով: Այսպես, ռուսները վերահսկում են իրավիճակը և Հարավային Կովկասում մենք տեսնում ենք, որ ռուսները նախկինի նման իրավիճակի հիմնական միջնորդն են: Մինչև ինչ որ մի պահ, որոշումները կայացվելու են հիմնականում ռուսների կողմից, որովհետև իրենք են հիմնական խաղավարը: Դա նշանակում է, որ իրավիճակը ԼՂ հարցում այնքան էլ անհուսալի չէ:
Սալբի Ղազարյան. Ընդունելով, որ ճակատագիրը մեր սիրած բառն է, և ընդունելով, որ բավականին խաղաքարտեր չունենք, ես, այդուհանդերձ չեմ ընդունում, որ խաղաքարտեր ընդհանրապես չունենք: Որո՞նք են մեր խաղաքարտերը, որո՞նք կարող են լինել, և ի՞նչ կարող ենք անել, որ չենք անում:
Ժերար Շալյան Շատ բաներ կան, որ Հայաստանը կարող է անել: Կարծում եմ, պետք է նպաստել տնտեսական աճին, համակարգի առավել ժողովրդավարացմանը և ավելի նուրբ և մտածված արտաքին քաղաքականություն վարել:
Սալբի Ղազարյան. Գիտե՞ք արդյոք, որ հայերենում չկա մի բառ, որ միաժամանակ նուրբ, ճարպիկ և թափանցիկ իմաստներն ունենար:
Ժերար Շալյան. Երբեմն բառեր չկան, բայց երևույթները, փաստերը կան: Չպետք է երբևէ մոռանանք, որ աշխարհանվաճ Չինգիզ Խանը կարդալ չգիտեր, բայց մարդը ռազմավարություն էր հասկանում:
Վերջին երկու-երեք տարում ես չեմ տեսել արտաքին քաղաքական ոլորտում նոր նախաձեռնություններ: Արձանագրություններն այնքան էլ խելամիտ չէին ձևակերպված: Չեմ հասկանում, թե ցեղասպանության խնդրի առումով ինչո՞ւ պետք է լինի թուրք-հայկական ընդհանուր հանձնախումբ: Դա նույնն է, որ լիներ հրեա-գերմանական հանձնախումբ՝ պարզելու, թե ինչ է տեղի ունեցել երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին`Գերմանիայի կողմից 1942-45 թ.թ. գործածը չճանաչելուց հետո: Միայն որովհետև արձանագրություններում Ղարաբաղի մասին ոչինչ չկար, ենթադրվեց, որ այդ խնդիրը կմոռացվի՞: Սահմանն այսօր ցեղասպանության պատճառով չէ, որ փակ է: Դա խորամանկ հնարք էր, որով թուրքական կողմը ցույց տվեց, իբր իրենք պատրաստ են բանակցելու և, որ հայերն են բարդություններ ստեղծողը:
Սալբի Ղազարյան. Դրա պատասխանը սովորաբար հետևյալն է. փորձեցինք, բայց չստացվեց: Դա ավելի լավ է, քան ոչինչ չանելը:
Ժերար Շալյան. Չստացվեց և չի էլ ստացվի, եթե իրավիճակը ավելի լավ չընկալվի, եթե չփորձենք հասկանալ, թե ինչ հաղթաթղթեր մենք ունենք մեր ձեռքում, որոնք իրականում շատ սահմանափակ են: Մենք առաջարկելու շատ բան չունենք, իսկ Թուրքիան ավելի ուժեղ է, քան երբևէ և անշուշտ կզբաղվի լոբբինգով` ցույց տալու, թե իրենք ձգտում են լուծել այս խնդիրը: Նույնը կարելի է ասել Ադրբեջանի մասին: Ըստ էության, Ադրբեջանը մեծ սխալներ թույլ չի տվել վերջին տասնհինգ տարիների ընթացքում:
Սալբի Ղազարյան. Թուրքիայի ներգրավումը կօգնի՞Ադրբեջանին, թե՞ կբարդացնի իրավիճակը, որովհետև նրանք նաև պետք է հաշվի առնեն իրենց դաշնակցի խնդիրները:
Ժերար Շալյան. Այո, Թուրքիան, ըստ իս, սատարելու է Ադրբեջանին` չնայած այն փաստին, որ երկուսի միջև վերջերս հակասություններ եղան, երկուսն էլ նույն շահերն ունեն:
Սալբի Ղազարյան. Վերջին օրերին Ղարաբաղում էիք: Ի՞նչ տեսաք, ի՞նչ տպավորություններ ունեք:
Ժերար Շալյան. Իմ տպավորությունն այն է, որ պատերազմի հավանականությունը հիմա ավելի մեծ է, քան կար նախկինում: Որպես ռազմավարությունների մասնագետ, մարդ, ով պատրաստ է հասկանալ դիմացինի ընկալումները, կասեմ հետևյալը. եթե ես լինեի ադրբեջանցի, կգար մի պահ, երբ կողմ կլինեի պատերազմին, և դրա պատճառը վերջին 15 տարվա լճացած, անշարժ իրավիճակն է: Պատերազմը մինչև ինչ-որ կետ լուծում է խնդիրներ: ԵՎ դա նոր հնարավորություններ է ստեղծում հաղթողի համար: Մենք պետք է պատրաստ լինենք անակնկալ հարձակման. այն շատ կարճատև կլինի, որովհետև ռուսները կմիջամտեն: Նրանք են իրավիճակի խաղավարն ու իրենք էլ լինելու են խաղաղապահ ուժը: Միևնույն ժամանակ խիստ կարևոր է հնարավոր զոհերի թիվը հնարավորինս նվազեցնելը, որովհետև ռմբակոծությունը ծանր կլինի: Ռմբակոծություն կլինի ոչ միայն առաջին, երկրորդ, երրորդ գծերում, այլ նաև Ստեփանակերտում, որտեղ խիստ կարևոր է ռմբապաստարաններ ապահովելը` նվազեցնելու մարդկային կորուստները, որովհետև Ղարաբաղի առջև ծառացած խնդիրներից մեկը ժողովրդագրական է:
Սալբի Ղազարյան. Եթե իրավիճակն այսպիսին է, որ կամ հաղթում ես պատերազմում, կամ խուսափում դրանից, ապա ինչպե՞ս խուսափել պատերազմից: Ի՞նչ պիտի անենք, որ խուսափենք պատերազմից:
Ժերար Շալյան. Եթե ուզում եք խուսափել պատերազմից, պետք է ինչ-որ զիջումների գնալ: Հայկական կողմը պիտի որոշի, թե ինչ զիջումների է պատրաստ, որպեսզի խուսափի առճակատումից, քանի որ մենք չենք կարող համառորեն մնալ նույն դիրքորոշմանն ու ոչնչի չհասնել:
Սալբի Ղազարյան. Այդօրինակ ողջամիտ, տրամաբանական մոտեցման խնդիրն այն է, որ ադրբեջանցիներից, բանակցողներից, միջազգային հանրությունից ի պատասխան մենք լսում ենք, որ իհարկե պետք է բանակցել, պետք է զիջել, որպեսզի խաղաղություն լինի: Մեր պատասխանը, այն է, որ եթե ինձ ցույց տան, թե ինչպես է ապահովվելու մեր անվտանգությունը և թե ինչպես է խաղաղություն լինելու և մենք չենք կորցնելու մեչ կողմից ձեռք բերված անվտանգությունը, որին հասել ենք առանց ՆԱՏՕ-ի, ԱՄՆ-ի կամ Ռուսաստանի օգնության: Ո՞վ կերաշխավորի որ չենք կորցնի ձեռքբերվածը և չենք վերադառնա 20 տարի առաջվա իրավիճակին: Ո՞րն է կայուն խաղաղության երաշխիքը, որ կարող է արդարացնել որևէ զիջում:
Ժերար Շալյան. Ըստ իս, եթե կա բանակցելու հնարավորություն, ապա դա պետք է երաշխավորեն գերտերությունները: Ի վերջո, կան գոտիներ, որտեղ ՄԱԿ-ի զորքերը տեղակայվելուց տասը, քսան տարի անց հաստատվում է կայուն իրավիճակ, որ նախկինում անհուսալի էր թվում, մինչդեռ այսպիսով առաջացել է դե ֆակտո իրավիճակ, որը կմնա այսպիսին, ինչպիսին կա: Խիստ կարևոր է, որ երաշխիքներ լինեն, երաշխիքներ ինչ-որ նյութականացված բաղադրիչով և ավելին, քան թղթի կտորը:
Սալբի Ղազարյան . Նախ, չկա վստահություն ՄԱԿ-ի և եվրոպական անվտանգության երաշխիքների հանդեպ, որովհետև այսօր մարդիկ հոգնել են անվտանգության երաշխավորներից աշխարհում: ԵՎ երկրորդ, այն, թե ինչպես են Մամեդյարովն ու Ալիևը խոսում, ինչպես է չորս զինվորների սպանվելուց հետո Մամեդյարովը գալիս-ասում ՝ դա ուղերձ է աշխարհին, և իրենք շարունակելու են անել դա, մինչև իրենց տարածքները վերադարձնեն: Այս հանգամանքներում մենք ի՞նչ խղճով կկարողանանք իմաստալից, տրամաբանական քայլեր ձեռնարկել:
Ժերար Շալյան. Դուք ինձ շատ բարդ հարց եք տալիս: Անկեղծ ասեմ, եթե այդ հարցին լուծում կա, ես այն չգիտեմ: Խիստ տարբեր իրավիճակ է, որը հաղթահարել է պետք, եթե չանենք դա, չեմ կարծում, որ մենք կխուսափենք անակնկալ հարձակումից. մի օր, ուշ թե շուտ, դա լինելու է:
Սալբի Ղազարյան. Վերադառնանք Թուրքիայի և Իրանի խնդրին: Արդեն խոսեցինք Թուրքիայի և վերջինիս նոր դերի մասին, Ռուսաստանի և տարածաշրջանում իր ունեցած շահերի, վերջինիս` մրցավարի դեր ստանձնելու մասին, ինչպես նաև Իրանի նոր դերի և Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերություններում նրա շահերի մասին:
Ժերար Շալյան. Ըստ փաստաթղթերի` Հայաստանի հանդեպ բավականին բարիդրացիական են տրամադրված Իրանը և Չինաստանը: Թեպետ, քչերն են տեղյակ Չինաստանի շահագրգռվածության մասին և շատերը` Ռուսաստանի: Ռուսաստանը մշտապես շահագրգռված է Հայաստանին տեսնել որպես իր դաշնակից, հատկապես, հաշվի առնելով այն փաստը, որ Հայաստանն այլընտրանք չունի: Այսպիսով, Ռուսաստանը մշտապես հետաքրքրված է լինելու Հայաստանով, ինչն էլ հնարավորություն է տալիս Ռուսաստանին` օգտագործելով Լեռնային Ղարաբաղում հայկական զորքերի ներկայության փաստը, կախյալ վիճակում պահել Ադրբեջանին: Նույն խաղաքարտը Ռուսաստանը կիրառում է Վրաստանի նկատմամբ` կապված Աբխազիայի և Հարավային Օսեթիայի խնդրին, սակայն միայն մեկ տարբերությամբ: Այն է` Ռուսաստանը վաղուց խոսել է Աբխազիայի հնարավոր անկախության մասին, մինչդեռ երբեք` Լեռնային Ղարաբաղի: Այլ խոսքով, մենք առաջարկելու ոչինչ չունենք, մինչդեռ Ադրբեջանը առաջարկում է Բաքու-Թիֆլիս- Ջեյհան նավթատարը: Հետևաբար, Ադրբեջանն ավելի ձեռնտու դիրքում է գտնվում, քան Հայաստանը: Այսինքն, հայկական կողմը նման գրավիչ առաջարկ չունի:
Սալբի Ղազարյան. Խոսեցինք տարածաշրջանի մասին, բայց չանդրադարձանք քրդերին:
Ժերար Շալյան. Ներկայումս Իրաքում քրդերը գտնվում են բավականին լավ դրության մեջ: Նրանք ի վիճակի են եղել ստեղծելու դե ֆակտո ինքնավար միավոր, որն ավելին է իրականում` իրենից ներկայացնելով կիսաանկախ միավոր: Իրենց շատ է մտահոգել այն փաստը, որ Իրանը, Թուրքիան, Սիրիան և Իրաքի արաբ բնակչությունը իրենց չի համակրում: Այնուամենայնիվ, ով էլ նշանակվի Իրաքի վարչապետ և ԱՄՆ-ը լքի տարածաշրջանը, ստեղծվելու է արաբների միություն` ընդդեմ քրդերի: Սակայն վերջերս գրանցվեցին դրական փոփոխություններ: Այս տարի Իրաքում ստեղծվեց թուրքական հյուպատոսարան, ինչպես նաև թուրքերի և Իրաքյան քրդերի հարաբերությունը կայունացավ: Ինչո՞ւ: Որովհետև քրդերը շատ գրավիչ գնով են վաճառում նավթը թուրքերին և շուտով նույն գրավիչ գնով կվաճառեն նաև գազ: Միևնույն ժամանակ թուրքերը որոշել են, որ կարող են մեծ ազդեցություն ունենալ Մոսուլի նախկին վիլայեթի վրա, որը քրդական տարածաշրջան էր և որը 1920 թվականին գրավվել էր Բրիտանիայի կողմից արաբական Բասրային և Բաղդադին միավորելու նպատակով: Այժմ, Թուրքիան ազդեցության նոր մեխանիզմ է կիրառում. բացվել են նոր դպրոցներ, գործում է հեռուստատեսություն, որը չափազանց կարևոր է լրատվության ազդեցության տեսակետից: Թուրքիան, ի վերջո, այս տարածաշրջանում կապահովի իր դե ֆակտո ներկայությունը, որն ի սկզբանե համարել են իրենցը: Իհարկե, եթե գոյություն ունի որոշակի համաձայնություն ոչ թե Քրդական աշխատավորական կուսակցության հետ, այլ քրդերի, ովքեր ցանկանում են ապրել ժողովրդավարական Թուրքիայում`ունենալով թե մշակութային, թե որոշակի քաղաքական իրավունքներ, ապա Թուրքիան ձեռք կբերի առավել մեծ կարևորություն տարածաշրջանում: Եթե պարոն Էրդողանի քաղաքականությունը լինի բավականին սահուն և եթե թուրքական բանակը չընդվզի վերջինիս դեմ, ապա, ըստ իս, նրանք կհասնեն հաջողության:
Քրդերը երբևէ ձեռք չեն բերի անկախ պետություն, բայց 80 տարի պայքարից հետո, նրանք ձեռք կբերեն ավելի շատ ազատություն և ժողովրդավարություն: