Հասարակական կազմակերպություններ. ձեռքբերումներ և ձախողումներ

Դիտել

Թաթուլ Հակոբյան: Թերևս, ինչպես զանգվածային լրատվամիջոցները, այնպես էլ հասարակական կազմակերպությունները, պիտի լինեն այն օղակը, որը կապահովի կապը հասարակության և իշխանությունների միջև: Եվ այս իմաստով, կարծեք թե, չկա ներդաշնակություն: Ես կառաջադրեմ երեք կետ: Սա իմ կարծիքը չէ, հիմնականում վերցրել եմ մամուլից: Ինչու՞ չկա ներդաշնակություն: Իրենք՝ հասարակական կազմակերպությունները, հասարակությանը այնքան էլ մոտ չեն և կայացած չեն, երկրորդ՝ իշխանությունները հասարակական կազմակերպություններին չեն դիտարկում որպես ռեսուրս, որի հետ կարելի է համագործակցել, երբեմն դիտում են որպես գլխացավանք պատճառող մի բան և երրորդ՝ ինքը հասարակությունը, նրա անդամները առանձին-առանձին, կարծեք թե, պատրաստ չեն ինչ-որ հարցով  աջակցել բարեկամին, հարևանին:

Հարգարժան բանախոսներ, լսարան, այս թեմայի շուրջ առաջարկում եմ ծավալել մեր բանավեճը, քննարկումը և առաջին հարցը  ուզում եմ ձեզ ուղղել: Պարոն Հարությունյան, Ձեր կարծիքով որտե՞ղ է խցանումը: Ի՞նչն է պատճառը, որ 20 տարվա երիտասարդ պետությունում չկա ներդաշնակություն հասարակության, իշխանությունների և ՀԿ-ների միջև:

Գագիկ Հարությունյան: Մի քանի տարի առաջ բավականին ծավալուն հետազոտություն իրագործեց՝ Հայաստանի Հանրապետությունում ՀԿ-ները ուսումնասիրելու նպատակով: Եվ եկանք մի փոքր ոչ այնքան ուրախ հետևությունների, որ նշեցիք Ձեր նախաբանում: Ինձ մոտ այդ հետազոտությունից տպավորությունն այնպիսին էր, և իրավիճակն էլ առանձնապես չի փոխվել դրանից հետո, որ մեր ՀԿ-ներ չեն կարողացել դառնալ հասարակության այն բջիջները, որոնք արտադրում են որոշակի պատկերացումներ, ազգային շահ, որը կընդունվի և´ հասարակության, և´ իշխանության, պետության կողմից: Սա, ըստիս, ամենակարևորն է: Մենք արել ենք նաև դասակարգում և եկել ենք այն եզրակացության մեր հետազոտությունում, որը նաև սոցիոլոգիական էր, որ Հայաստանում ամենից շատ ժողովրդականություն են վայելում էկոլոգիական կազմակերպությունները: Դա, թերևս, հասարակական կյանքի այն ոլորտն է, որտեղ ընդունելի է այն ամենը, ինչ անում են ՀԿ-ները և´ իշխանությունների համար, որովհետև դա ընկալվում էր, և´ հանրության համար: Մի փոքր թերահավատություն կար այն կազմակերպությունների նկատմամբ, որոնք փորձում էին քննարկել ավելի քաղաքականացված հասկացողություններ, անում են քաղաքական հետազոտություններ: Իհարկե, դրանց մեջ էլ կան կայացած ՀԿ-ներ: Դա մի փոքր այլ ոլորտ է և պահանջում է զգալի, ավելի շատ ռեսուրսներ, որ պրոֆեսիոնալ մակարդակի վրա կատարվի: Այդ ժամանակ նրանց այժմյան կարգավիճակը, թե նրանք պատվերով աշխատանքներ են անում՝ որոշակի նպատակներ հետապնդելով, թերևս իրենց իմիջը լավացնեին և ավելի ընկալելի դառնային հասարակության համար: Մի նկատառում ևս՝ մեր գնահատականներով մի քանի տարի առաջ ՀԿ-ները սպառում էին ավելի շատ նյութական ռեսուրսներ, քան մեր Ազգայի Ակադեմիան, մեր գիտությունը: Սա անհավասարակշռություն է:
Թաթուլ Հակոբյան: Ստեփան, 20 տարի է արդեն անցել Հայաստանի անկախացումից: Երբ հետադարձ հայացք ես ձգում, ի՞նչ ես տեսնում: ՀԿ-ները մի կողմից շատանում են, բայց մյուս կողմից արդյո՞ք նրանք ավելի ազդեցություն ունեն իշխանությունների վրա: Ես լավ իմաստով եմ ասում: Այսինքն, հասարակության ձայնը լսելի դարձնելու իմաստով եմ ասում

Ստեփան Դանիելյան: Ի տարբերություն նախորդ բանախոսի՝ ես սուր գնահատականներից չեմ խուսափի և պատասխանատվությունը հասարակության և ՀԿ-ների վրա չեմ դնի: Ի՞նչ դեր կարող են կատարել ՀԿ-ները՝ որպես հասարակության ձայն: Այդ դերը պայմանավորված է իշխանությունների վարած քաղաքականության հետ: Ի՞նչ խնդիր է իր առջև դնում իշխանությունը: Եթե իշխանությունը իր առջև խնդիր է դնում վարել որոշակի հասարակական և ներքին քաղաքականություն, բնականաբար, կարող է ունենալ գործընկերներ և թշնամիներ: Սակայն իմ տեսակետից այսօր իշխանությունները վարում են հակահասարակական քաղաքականություն, որովհետև իշխանությունները տնտեսական, մարդու իրավունքների և այլ ոլորտներում սպասարկում են իրենք իրենց: Քանի որ մարդու իրավունքները սահմանափակում են իշխանությունների ամենաթողությունը, այդ առումով այն ՀԿ-ները, որոնք պատրաստ են ծառայել հասարակությանը, իշխանությունը նրանց մեջ տեսնում է  թշնամու և օգտագործում է տարբեր եղանակներ այդ կազմակերպություններին ճնշելու համար: Քանակի հետ կապված ասեմ՝ որքանով ես գիտեմ 5-6 հազար ՀԿ են գրանցված Հայաստանում: Գոյություն ունեն Ալանդյան կղզիներ՝ բաղկացած 7 հազար կղզիներից՝ 27 հազար բնակչությամբ: Կղզիներ կան, որտեղ ապրում են երկու, չորս կամ մեկ մարդ: Ամենամեծ քաղաքն ունի 10 հազար բնակչություն: Եվ Ալանդյան կղզիներում գործում են 300 ՀԿ-ներ: Այսինքն, եթե մեկ շնչին ընկնող ՀԿ-ների թիվը հաշվենք, Հայաստանում պետք է լինեն 40-50 հազար ՀԿ-ներ: Բացի նրանից, որ ՀԿ-ների թիվը փոքր է, իշխանությունները ստեղծում են ՀԿ-ներ, նաև պետական ծառայողներից բաղկացած, որպեսզի ազդեցություն ունենան հասարակական դաշտի վրա ոչ միայն քաղաքական, այլև ռեսուրսային առումով: Ես մի օրինակ բերեմ: Եվրոպական հարևանության ծրագիրը մի քանի միլիոն դոլլարի ֆոնդ է ունենալու, ի դեպ, շնորհավորում եմ բոլորիդ, երեկ պետական ՀԿ-ները քանակապես հաղթեցին և ազդեցության ունեցան այն խորհրդում, որը պետք է ստեղծվի: Իշխանությունները կօգտագործեն այդ գումարները իրենց պաշտպանող կառույցների ինքնաֆինանսավորման և գիտեք թե ինչերի վրա: ՀԿ-ները կարող են դեր ունենալ երկրի զարգացման մեջ, եթե կա իշխանություն, որը նպաստում է դրան, եթե չի նպաստում, այդ դերը չի կարող ունենալ:
Թաթուլ Հակոբյան: Ի՞նչ ես կարծում, գուցե պատճառն այն է, որ մեր հասարակությու՞նն է անտարբեր՝ ես, դու: Ինչու եմ սա ասում, որովհետև, երբ երկու փողոց այն կողմ ծառ են կտրում, ես տնից դուրս չեմ գալիս, ալարում եմ, երբ ինչ-որ մեկին ծեծում են, ես ձևացնում եմ, թե չեմ տեսնում:

Մարինե Պետրոսյան: Ինձ համար միանշանակ է, որ հասարակությունը մեղավոր չէ: Ընդհանրապես դեռ լավ է, որ դուք օգտագործում եք հասարակություն բառը, մինչդեռ ուրիշները օգտագործում են ժողովուրդ բառը՝ մոռանալով, որ ժողովուրդը կամ հասարակությունը չի կարող ինքնագործել: Գործելու համար պետք են մարդիկ և կառույցներ, որոնք այդ գործը կկազմակերպեն: Այդ կառույցներից մեկն էլ ՀԿ-ներն են: Այսինքն, իդեալական տարբերակում ՀԿ-ների շահառուն պետք է լինի հասարակությունը: Իրականում տեսնենք, թե մեզ մոտ ինչ վիճակ է: Ֆորմալ առումով շահառուն, կարծեք թե, հասարակությունն է, բայց ՀԿ-ն այդ շահառուից կախված չէ: Ինքն այդ շահառուից լեգիտիմություն չի ստանում: Մի մասը լեգիտիմություն և փող ստանում է պետությունից: իսկ ավելի մեծ մասը իր լեգիտիմությունը ստանում է դրսի՝ դրամաշնորհային կազմակերպություններից Վիճակն այն է, որ երբ այդ կազմակերպությունները թեմա են ընտրում և´ ստեղծվելիս, և´ գործելու ընթացքում, իրենք ընտրում են, թե որ թեման է արևմտյան մենստրիմում ընդունելի և որ թեման կբերի դրամաշնորհ: Սա բնական է: Եթե դու մտածում ես, որ պետք է գործես դրամաշնորհով, այդպես էլ կմտածես: Բայց վերցնենք մի օրինակ՝ եթե կա կազմակերպություն, որը զբաղվում է մամուլի ազատությամբ, իր շահառուն մամուլն է, որն ուզում է ազատ լինել, բայց այդ կազմակերպությունը, եթե ավելի խորքային, պրագմատիկ նայենք, շահագրգռված չէ, որ այդ հարցը լուծվի, ինքը շահագրգռված է, որ այդ հարցը արծարծվի: Այսինքն լուծումն իր համար պարտադիր չէ: Պարտադիրը հարցի արծարծումն է: Եթե ուղիղ ասեմ՝ շահերի բախում է առաջանում: Այսինքն, կազմակերպությունը շահագրգռված է, որ հարցը անընդհատ շարունակվի, ոչ թե լուծվի: Ես ոչ մեկին չեմ ուզում մեղադրել, այդպես է: Հիմա, ուզում եմ հասկանալ, կարելի՞ է փոխել այդ վիճակը: Կարծում եմ այսօր երևում է, թե ինչպես կարելի է փոխել: Այսօր մեր աչքի առաջ մի քանի խնդիրներ իրար հետևից առաջացան՝ Կինոմոսկվայի, լեզվի, այգու հարցերը: Չգիտեմ, թե ինչու են անընդհատ այդպիսի հարցեր առաջանում, դա էլ ուրիշ հարց է, բայց դրան ի պատասխան՝ առաջացան մարդկանց խմբեր, որոնք ձևակերպված չեն որպես ՀԿ, բայց իրենք ինձ համար նոր, ցանկալի ՀԿ-ների սաղմերն են: Այդ կազմակերպությունները իրենց լեգիտիմությունը ստանալու են հասարակությունից: Եթե իրենք կարողացան այդ հարցը լուծել, կամ եթե չլուծեն, բայց ակտիվացնեն հասարակությունում այդ հարցի շուրջ հետաքրքրությունը, իրենք կկարողանան: Իրենց կայացումն այսօր կախված չէ դրամաշնորհից, կախված է հասարակության վերաբերմունքից և իրենք շահագրգռված են, որ այդ հարցը լուծեն:
Թաթուլ Հակոբյան: Մարինեն վերջում նշեց այդ խմբերի մասին՝ կապված օտարալեզու դպրոցների հետ: Մենք տեսնում ենք հասարակության տարբեր հատվածների, որոնք բողոքում, ընդվզում են, և հիմնականում բացասաբար են տրամադրված, բայց այդ կազմակերպությունների մեջ, գուցե ուշադիր չեմ եղել, բայց չեմ տենում ՀԿ-ներ: Ի՞նչն է պատճառը, որ հասարակության համար այս կարևորագույն խնդրում ՀԿ-ները հետաքրքրված չեն: Եվ կա կարծիք, որ քանի որ դրսից է ֆինանսավորումը, նաև օրակարգն է դրսից ձևավորվում: Եվ այս իմաստով է, որ ՀԿ-ները չունեն հետաքրքրություն: Պրն Հարությունյան, ինչու՞ այս կարևորագույն հարցում ՀԿ-ները ակտիվ չեն կամ այնքան ակտիվ չեն, որքան որ ակտիվ են լինում ոչ այնքան կարևոր հասարակական հնչեղություն ունեցող հարցերում:

Գագիկ Հարությունյան: Ես կարծում եմ՝ դա խիստ ակտուալ և հրատապ հարց է, և դուք մասամբ պատասախանեցիք այդ հարցին: Ես կրկնեմ, որ բնավ ՀԿ չեմ ներկայացնում, բայց կա մի ասացվածք, որ այն ուղեղային հետազոտական կենտրոնները, որոնք ֆինանսավորվում են պետության կողմից, ծառայում են պետությանը, երբ նրանք ֆինանսավորվում են այլ պետությունների կողմից, նրանք սկսում են աշխատել այդ պետությունների շահի համար: Մի կողմ դնելով այս ավելի գլոբալ հարցը՝ այստեղ ասվեցին շատ ճիշտ խոսքեր: Ես մեղադրանք չեմ առաջադրում, դատախազ չեմ և չեմ լինելու երևի: Այստեղ մի խնդիր կա: Այն, որ ասվեց մենստրիմի, դրամաշնորհ տրամադրողների մասին: Այո, նրանք այդ բաների մասին դեռ չգիտեն, դրա համար էլ դրամ չեն տվել, որպեսզի դրա համար պայքարեն և դրա համար իսկ, օրինակ՝ կինոթատրոնի համար այս ամբողջ հասարակական ընբոստությունը հասավ իր նպատակին, խնդիրը լուծվեց կարծես թե: Դա շատ կարևոր է: Իրոք մենք այնտեղ չէինք տեսնում գրանցված ՀԿ-ներ: Կային ակտիվ քաղաքացիներ, որոնք ուզում էին պահպանել իրենց քաղաքը և դա իրենց մասամբ հաջողվեց անել: Կարծում եմ, որ այդ պահանջարկը պետք է ձևավորվի հասարակության ներսում: Այո, ես հասկանում եմ նաև այն անդրազգյան հասկացությունները՝ ժողովրդավարություն, մարդու իրավունքների պաշտպանություն, այստեղ արդարացված է, որ անգամ ֆինանսավորողները լինեն այն կազմակերպությունները, որոնք փորձ ունեն այս ոլորտում: Միաժամանակ զուտ մեր այդ ոլորտներից դուրս ազգային, հասարակական, հանրության խնդիրները լուծելու պահանջը պետք է ծնվի ներսից:

Թաթուլ Հակոբյան: Ես ուզում եմ մեկ նկատառում անել: Երբ խոսք է գնում դրսից ֆինանսավորման մասին, այն գումարը որ ստացել է որպես դրամաշնորհ Հայաստանի կառավարությունը, ես նկատի չունեմ այս կառավարությունը, նկատի ունեմ երեք նախագահների օրոք ստացած դրամաշնորհները, հարյուրապատիկ անգամ ավելի է, քան այն ֆինանսական միջոցները, որ ստանում են այդ տասնյան կազմակերպությունները: Այն մարդիկ, ովքեր քննադատում են ՀԿ-ներին, որոնք 10 հազար դոլլար դրամաշնորհ են ստանում, լուռումունջ են տանում այն փաստը, որ այդ գումարները տրվում են պետությանը:

Գագիկ Հարությունյան: Ես ընդունում եմ ձեր ասածը: Շատ ճիշտ հարց է և ինձ համար խիստ ցավալի է: Անգամ մեկ դոլլարի ապարդյուն օգտագործումը և պետության կողմից, որտեղ ավելի շատ են, և հանրության կողմից:

Թաթուլ Հակոբյան: Ստեփան, դու Հայաստանում գործող ՀԿ-ներից մեկի ղեկավարն ես: Ինչ ես կարծում, օրակարգը որտե՞ղ պետք է ձևավորվի: Կոնկրետ քո ՀԿ-ի օրակարգը պետք է ձևավորվի հայ հասարակությունից կամ հայ հասարակության այն հատվածից, որը ընդունում է այդ ծրագիրը, որը դու ուզում ես իրականցանել, թե՞ դա պետք է գա՝ դրսի թելադրանք չասեմ, դրսի առաջարկով: Ինչու եմ այս հարցը տալիս, որովհետև իմ ծանոթներից մեկը, ով բավականին ակտիվ ՀԿ-ի ղեկավար է Երևանից դուրս, ասաց, որ վերջին երկու տարվա ընթացքում հեշտ է դրամաշնորհ ստանալ, եթե հարցը վերաբերում է հայ-թուրքական հարաբերությունների հետ կապված ծրագրերին:

Ստեփան Դանիելյան: Ես շատ կոնկրետ պատասխան տամ: Առաջինը էկոլոգիական, կինոմոսկվայի և այլ շարժումները, որ կան, ուրեմն այդ երիտասարդներից շատերը ՀԿ-ների անդամներ են, լիդերներ, կան նաև մեր կազմակերպության անդամներ, ուղղակի սկզբունքն այն է, որ նրանք չեն ցանկանում ներկայանալ որպես ՀԿ, այլ դա անում են, որպես անհատներ: Երկրորդ, այն հարցը, որ վերաբերում է դրսից դրամաշնորհներին, որ մարդիկ ասում են պատվեր են կատարում, ուրեմն այդ մարդիկ լավ չեն հասկանում  միջազգային հարաբերությունները: 20-21րդ դարերում պետությունների սուվերենությունը ինքնակամ զիջված է որոշակի մասով միջազգային տարբեր կոնվենցիաների կատարման համար, այդ թվում  նաև մարդու իրավունքների: Եվ պետությունները, դառնալով ԵԽ անդամ, տարբեր համաձայնագրերին միանալով, իրենց սուվերենությունը տվել են միջազգային հանրությանը: Մարդու իրավունքներն այն հարցն է, որը կատարվում է միջազգային կոնվենցիաների կատարումը ստուգելու համար: Դա միջազգային օրակարգ է, և այդ գումարները գալիս են որպես միջազգային օրակարգ: Եթե նույնիսկ որոշ պետություններ ֆինանսավորում են, դա կատարում են ըստ այդ համաձայնագրերի, և ըստ պայմանագրերի Հայաստանի հետ: Այդ ֆոնդերը պայմանագրեր են կնքում: Երկրորդ՝ ես ուղղակի տեղեկացնեմ, սա տեղեկատվության կարգով, ապացուցել չեմ կարող, վստահ եմ՝ Հայաստանում դրամաշնորհների 80%-ը ստանում են պետության կողմից ստեղծված ՀԿ-ները, և որոշակի ազդեցության լծակներ կան: Այսինքն դա նաև պետական վերահսկողության տակ գտնվող կազմակերպություններն են կատարում: Կա օրակարգ, որը միջազգային է, որին Հայաստանը միացել է, և կա օրակարգ, որ Հայաստանն է սահմանում: Բայց մենք գիտենք, որ Հայաստանի իշխանությունները ներքին քաղաքականություն չեն վարում, որոնք ուղղված են հասարակությանը, դրա համար նման օրակարգ Հայաստանում չկա: Օրակարգը քաղաքացիներին ճնշելն է: Կա նաև կառավարության կողմից ֆինասավորում ՀԿ-ներին, որքան գիտեմ հարգարժան զեկուցողներից մեկը նման կազմակերպություն է ներկայացնում՝ Նորավանքը, բայց ես Նորավանքի անդամներին ոչ մի անգամ չտեսա Գուլյանի հանրահավաքին կամ երթին կամ մարդու իրավունքներին ուղղված որևէ միջոցառումներին: Սա այն օրինակներից մեկն է, որ պետության ֆինանսավորումը ՀԿ-ներին, ուղղված չէ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների իրավունքներին պաշտպանությանը:

Գագիկ Հարությունյան: Ես կպատասխանեմ: Ես ասացի, որ Նորավանքը ՀԿ չէ և չի պատրաստվում դառնալ այդպիսին: Մենք հետազոտական կենտրոն ենք և բնավ որևէ հանրահավաքի չենք մասնակցում, մենք դրա համար փող չենք ստանում: Որպես անձ կարող ենք մասնակցել: Դուք կարող եք բացել մեր կայքը և տեսնել՝ մենք ունենք 4 կենտրոն, որոնք զբաղվում են տարբեր գիտական խնդիրերով: Դա նույնն է, որ ասեք, որ պատմության կամ ֆիզիկայի ինստիտուտը, որ նույնպես ֆինանսավորվում է պետության կողմից, թե ինչու չեն գնում հանրահավաքի: Եկեք ընդամենը մի քիչ կոռեկտ լինենք միմյանց նկատմամբ:

Ստեփան Դանիելյան: Մեր կազմակերպությունը ոչ պակաս հետազոտություններ է անցկացնում, 11 համար գիտական ամսագիր է տպել, ունենք մեր կայքը, որտեղ ներկայացված են Հայաստանի կրոնները, նաև պատմական, սոցիալական հետաքրքիր հոդվածներ և ունենք նաև գրքեր՝ օրենսդրության մեկնաբանություններ և այլն: Այսինքն նույն գիտական հետազոտություններով մենք ենք զբաղված, բայց դա չի նշանակում, որ մենք մեր քաղաքացիական պարտքը չպետք է կատարենք:

Թաթուլ Հակոբյան: Իրոք, պետք է օրակարգը ճիշտ մշակվի այն իմաստով, որ Հայաստանում իշխանությունները հայտարարում են, որ մարդու իրավունքների պաշտպանությունը գերակա ուղղություն է, սակայն, երբ երկրի ներսում պաշտպանվում են այդ իրավունքները, այդ պաշտպանողներին տարբեր մեղադրանքներ են առաջադրում:
Խնդիրը դրսից ֆինանսավորվելը չէ, այլ այն է, որ, եթե դու ֆինանսավորվում ես դրսից, դու մտածում ես դրամաշնորհի մասին, քո մտածողությունը դրան է ուղղված՝ ինչ անես, որ քեզ գումար տան: Ես այնքան ռոմանտիկ չեմ, որ մտածեմ՝ կազմակերպությունը կարող է գոյություն ունենալ առանց փողի, չնայած, կարծում եմ, ՀԿ-ին շատ փողեր պետք չեն, նա պետք է սկսի ոչ փողի մասին մտածելով, պետք է սկսի ինչ-որ խնդիր դնելով և լեգիտիմությունը ստանա ժողովրդից: Չնայած այդտեղ էլ հնարավոր են մանիպուլյացիաներ, ասում են, որ կինոմոսկվայի նախաձեռնությունն էլ էր հնարած, բայց այդ դեպքում, եթե դու հասարակության հետ ես աշխատում և հասարակության հետ է քո հարաբերությունը, այստեղ է խնդիրը: Ասում են հայտնի ՀԿ-ներ: Թվարկեք, թե որոնք են այդ հայտնիները, իրենք ինչպես են դարձել հայտնի, իրենք ինչ-որ խնդի՞ր են լուծել, ինչ-որ խնդրում ռիսկի՞ են գնացել, ինչ-որ բա՞ն են արել: Ես չեմ հիշում նման կազմակերպություններ: Այդպիսին պետք է լինի ՀԿ-ն:

Թաթուլ Հակոբյան: Ստեփան, սովորաբար հայ հասարակության մեծ հատվածի մոտ, երբ ասում են ՀԿ, առաջին զգացողություններից մի քանիսը նշեմ որոնք են՝ կոնֆերանս դահլիճ, որտեղ մարդիկ հավաքվում են, ինչ-որ հարցեր են քննարկում, նրանք մասնակցում են ինչ-որ ակցիաների որոշակի իրավունքների խախտման դեպքերում և այլն: Արդյո՞ք ՀԿ-ները գործին չեն միջամտում այն պահին, երբ արդեն վերջն է եկել: Հաճախ ձայն են բարձրացնում այն ժամանակ, երբ նույնիսկ օրակարգ, ընթերցում է անցել Խորհրդարանում, նոր հանկարծ ՀԿ-ները հիշում են, որ դրա դեմ պետք է պայքարել: Ավելի ճիշտ չէ՞ աշխատել, դրական իմաստով, կառավարության հետ օրինագծերի ընդունման ժամանակ, նախնական, բջջային փուլում, որ հնարավոր լինի քո ձայնը լսելի դարձնել, այլապես վերջին փուլում քեզ ոչ ոք չի լսում:

Ստեփան Դանիելյան: Ես համաձայն եմ հասարակության տեսակետի հետ, որ, այո, շատ ՀԿ-ներ ասոցացվում են կոնֆերանսների, հանգստյան տների, ճանապարհորդությունների հետ, որոնք անիմաստ գրքեր, ուսումնասիրություններ են տպագրում: Մեծ մասամբ, ցավոք, այդպես է և դա էլ ունի իր պատճառները: Պատճառներից մեկն այն է, որ պետությունը քաղաքականություն չի վարում: Եթե չկա քաղաքականություն, չկա նաև վերահսկողություն դրական իմաստով: Ինչ վերաբերում է օրինագծերին, ինչ որ մասով դուք ճիշտ եք, բայց կան օրինագծեր, որոնք հայտնվում են և հաջորդ օրն արդեն խորհրդարանում են, օրակարգում են, երրորդ օրն արդեն քվեարկվում է: Ուղղակի հատուկ դեպքերում դա այնպիսի արագությամբ է արվում, որ հնարավոր չէ կասեցնել: Երկրորդ ընթերցմամբ գալիս է տեղեկատվություն, որ նման օրինագիծ կա: Իհարկե, կա նաև ձեր ասածը: Ուզում եմ կարևորել այն, որ դահլիճում շատ մարդիկ կան, և մի մարդու հատկությունները չպետք է մյուսի վրա դնենք: Կարող է մեկը յուրահատուկ է: Կան նաև տարբեր ՀԿ-ներ՝ ստեղծված տարբեր նպատակներով, այսինքն բոլորին բերել մեկ սանրի տակ՝ ճիշտ չէ, իսկ երևույթը գոյություն ունի, համաձայն եմ:

Թաթուլ Հակոբյան: Ես հիշում եմ 1996թ-ին, երբ օրինակ՝ տանկեր բերվեցին թատերական հրապարակ, կային կազմակերպություններ, որոնք դատապարտում էին դա, ինչը դատապարտելի էր: Սակայն այն նույն կազմակերպությունը, անուններ չտանք, երբ 2008թ-ին էր բռնություն կատարվում, չէր արձագանքում կամ շատ մեղմ էր արձագանքում: Արդյո՞ք ՀԿ-ները իրենք էլ չեն ասոցացվում իշխանություն-ընդդիմություն հարաբերության հետ՝ անգամ մարդու իրավունքների պաշտպանության  հարցերում, որոնք որևէ մեկիս մոտ չպիտի կասկած հարուցեն, որ պիտի պաշտպանվեն:

Ստեփան Դանիելյան: Ես կարճ պատասխանեմ, իհարկե, կան տարբեր կազմակերպություններ՝ ծաղիկ, թիթեռննիկներ սիրողների կազմակերպություններ: Դրանք յուրահատուկ կազմակերպություններ են, սակայն այն կազմակերպությունները, որոնք զբաղվում են սոցիալական հարցերով, մարդու իրավունքներով, բնապահպանությամբ և այլն, դրանք քաղաքականությամբ զբաղվող ՀԿ-ներ են, և այն տեսակետը, որ ՀԿ-ն չի կարող զբաղվել քաղաքականությամբ, նկատի ունեն ընտրությունները: Այսինքն ՀԿ-ների մի զգալի հատվածը զբաղվում է քաղաքականությամբ, և կան մարդիկ, որոնք  քաղաքականացված են, ունեն իրենց նախասիրությունները, բնականաբար նրանք արտահայտում են նաև քաղաքական դիքորոշումներ և շատ ժամանակ՝ 2008-ին, նախորդ ընտրություններին, տարբեր հայրենակցական միություններ, տարբեր կառույցներ իրենց կոչն են անում իշխանության իրենց թեկնածուին ձայն տալու համար: Այսինքն մենք պետք է հասկանանք, որ ՀԿ-ները նաև քաղաքականությամբ են զբաղվում:

Գագիկ Հարությունյան: Այստեղ մենք պետք է մի փոքր նրբությունների հետևենք, որովհետև մենք հաճախ ընդդիմություն-իշխանություն հասկացողությունը դիտում ենք որպես սև-սպիտակ հնաոճ կադրերի տեսքով: Իհարկե, պետք է իմանանք, որ կան քաղաքական ուղղություններ և դրանց կազմակերպման բարձրագույն աստիճանը կուսակցություններն են: Միևնույն ժամանակ բնական է, որ տարբեր ՀԿ-ներ ունեն իրենց նախասիրություններն այս խնդրում, սա բնական եմ համարում: Ես ուզում եմ խոսել մի մեծ հետազոտության մասին, լայն թեմայով՝ կրոնի, հայության տարբեր դավանական խմբերի՝ միմյանց նկատմամբ հարաբերությունների, և այդ հանրության վերաբերմունքը այդ դավանական խմբերի նկատմամբ: Մենք տեսնում ենք, որ կա շատ մեծ անհանդուրժողականություն: Սա մեծ թերություն է: Կարծում եմ, որ պետք է լինի որոշակի հանդուրժողականություն բոլորի՝ պետության, իշխանության և անգամ ՀԿ-ների կողմից: Դա մշակույթ է: Բոլոր այն երկրները այն ժողովուրդները, որոնք գնում են զուտ հեղափոխական կարգախոսերով՝ կոտրենք հինը, կառուցենք նորը, երբեք գրեթե լավ արդյունքների չեն հասնում: Մեր հասարակությունը նույնպես արդյունք է նման զարգացումների: Ես կոչ եմ անում ուղղակի ավելի հանդուրժողական լինել միմյանց նկատմամբ և հասկանալ մոտիվները, հարգել:

Թաթուլ Հակոբյան: Նախքան խոսքը լսարանին փոխանցելը, ես կցանկանայի, որ Մարինեն նույնպես պատասխանի այս հարցին:
Մարինե Պետրոսյան: Ես ուզում եմ ասել, որ հակառակը, ես կարծում եմ, որ Հայաստանում հանդուրժողականության ավելցուկ կա, քան պակաս: Ուղղակի այդ անհանդուրժողականությունը ոչ թե անձին պետք է ուղղված լինի կամ թիմին, այլ որոշակի գործողության կամ արարքի: Ես, կապելով այդ հարցի հետ, թե ինչու ոմանք 1996-ի դեպքերում ընդդիմադիր էին, հետո  2008-ին չեզոքացան և ձայն  չհանեցին, կարծում եմ՝ այդտեղ քաղաքական հաշվարկ չկա: Համաձայն եմ Ստեփանի հետ, որ Հայաստանում ՀԿ-ն չի կարող քաղաքական չլինել: Եթե ինքը ակտիվ է՝ քաղաքական է: Հայաստանում ամեն ինչն է քաղաքական: Եթե դու ակտիվ մարդ ես Հայաստանում, ուզում ես ինչ-որ բան փոխել, դու չես կարող քաղաքական չլինել: Քաղաքական անձերը՝ Վազգեն Մանուկյանը, Դաշնակցության անդամները, որոնք ընդդիմադիր էին և չդատապրտեցին մարտի 1-ը, իրենք քաղաքական առումով տուժել են: Դա այնքան ակնհայտ է: Այսինքն իրենք քաղաքական քայլ չեն արել, իրենք ուղղակի անձնական ինչ-որ հիշողության վրա ուղղակի սխալ քայլ են արել: Դրա համար եմ ասում, որ Հայաստանում պետք է անհանդուրժողականություն, բայց ոչ թե անձնական, թիմային, այլ սկզբունքային:

Թաթուլ Հակոբյան: Շնորհակալություն, անդրադառնանք հարցերին:

Ալեքս Սարդար (Counterpart International Armenia): Նախ ասեմ, որ մեր կազմակերպությունը աշխատում է Հայաստանում արդեն 5 տարուց ավելի: Մենք դրամաշնորհներ ենք տրամադրում հասարակական սեկտորում և նաև աշխատում ենք հասարակական սեկտորում: Այստեղ ինձ մոտ մի քանի կառուցվածքային հարցեր են առաջանում: Խնդիրներ կան և կոնցեպտուալ հարցեր կան: Բեմում նստած կազմակերպությունները ՀԿ չեն: Դուք շահույթ չհետապնդող կազմակերպութուններ եք, իսկ դուք անկախ անձնավորություն եք: Երբ խոսում ենք հասարակական սեկտորի մասին, մենք մոռանում ենք, որ հասարակական սեկտորում չկան քաղաքական օրակարգով զբաղվող, շահույթ չհետապնդող կազմակերպություններ, այդքան ծառայություններ մատուցող, տարբեր ոլորտների զարգացմամբ զբաղվող, հետազոտական կազմակերպություններ: Այս պահին Հայաստանում աղավաղվում է ՀԿ-ի կոնցեպտը հենց դրա պատճառով: Որովհետև մենք բոլորս նստում ենք սեղանի շուրջ, խոսում ենք ՀԿ-ի մասին՝ չհասկանալով, որ այն նույն կազմակերպությունը, որը անցյալ ամիս Մեղրիում զբաղվում էր քաղցկեղի խնդիրներով, որ քաղցկեղի քանակը հանրապետական մակարդակից 15 անգամ ավելի շատ է, Երևանում հակակոռուպցիոն խնդիրներով է զբաղվում: Եկեք կարողանանք դրանք տարանջատել մեզ համար, և դրա տարանջատումը պիտի լինի օրենքով և պիտի լինի այնպես, որ մենք կարողանանք կազմակերպություններին ճիշտ՝ ըստ իրենց առաքելություններիդասակարգել և պարտադրել նրանց, որ հետապնդեն իրենց առաքելությունները, կազմակերպենք այս սեկտորը: Սա կառուցվածքային հարցն էր: Մեզ մոտ՝ Հայաստանում, քաղաքացիական ոլորտում, մշակույթում, պակասում է, կներեք ինձ, որ ամերիկյան կոնցեպտը պիտի օգտագործեմ՝ leadership-ը, որովհետև ուրիշ բառեր չունեմ: Առաջնորդ լինելու, առաջնորդության մշակույթը պակասում է, այսինքն, ես այսօր չեմ տեսնում իմ հարևանությանը իմ շենքում, տարածքում, բակում, մարդ, որը իջնում է ներքև և ասում՝ ես այսօր իմ առաջ խնդիր եմ դնում, որ այս բակի երեխաները տեղ չունեն խաղալու, ուրեմն ստեղծում եմ խաղահրապարակ: Դա է առաջնորդ լինելը: Այո, Հայաստանի իշխանությունները մեղավոր են այսօր, որ, եթե ենթադրենք՝ դուք ճիշտ եք ասում՝ հասարակական օրակարգը դրվում է դրսից եկող ֆոնդերի պատճառով կամ ֆոնդերի հիման վրա կամ դրսի շահերի հիման վրա, որովհետև Հայաստանում չկա այնպիսի մի շարժում, ուղղվածություն, որ ներքին օրակարգ դնի:  Դա չկա հասարակական սեկտորում, չկա կառուցվածքային իմաստով և կոնկրետ քաղաքականության ձևով պետական մարմինների կողմից: Մինչև դա Հայաստանում չստեղծվի, մենք մինչև վերջ էլ կտեսնենք, որ ոչ միայն այլ պետություններ կստեղծեն այդ օրակարգը, այլ կստեղծեն ուրիշ մարդասիրական հիմնադրամները, կստեղծեն դրսից ուրիշ անհատները:

Մարինե Պետրոսյան: Երբ ասում եք՝ պետությունը  օրակարգ չի ձևավորում, ութ տարին բավարար էր հասկանալու համար, որ ոչ թե պետությունը օրակարգ չի ձևավորում, այլ պետությունը կեղծ օրակարգ է ձևավորում, այսինքն՝ պետությունը, հակառակը, ակտիվ մարդկանց դիտում է որպես իր թշնամի: Դա է ամբողջ խնդիրը: Եվ նա բավական խորամանկ ձևերով այդ ակտիվությունը սպանում է ուղղակի: Եվ պետությունը շատ լավ էլ ստեղծում է ՀԿ-ներ՝ Միասինը, Միակը և այլն: Դրանք ի՞նչ են: Երբ պետությունը կեղծ ՀԿ է ստեղծում, մյուսներին ավելի դժվար է լինում: Գուցե ես շատ եմ էմոցիոնալացնում, բայց ինձ համար շատ հստակ է, որ Հայաստանում գործ անելու համար, անգամ երբ քաղցկեղի դեմ ես պայքարում, նույնիսկ այդ չեզոք թեման, դու միշտ ռիսկի ես գնում: Եթե դու մի գործ ես անում և ոչ մի դիմադրության չես հանդիպում, ուրեմն դու գործ չես անում:
Ահարոն Ադիբեկյան: Հարցը պետք է լինի այսպես՝ Հայաստանի քսան տարվա զարգացման համեմատ մեր ՀԿ սեկտորը առաջ է ընթացել, թե՞ հետ է մնում: Ձեզ մոտ, քանի որ խոսում եք ներդաշնակության մասին, այնպես է, որ մենք պետք է ինչ-որ մի լավ բան ունենայինք, բայց չկա և գտնում ենք մեղավորներին՝ պետությանը, հասարակությանը, ՀԿ-ների լիդերներին, շահամոլությանը և այլն: Այստեղ, եթե խոսում ենք կառուցվածքային մոտեցման մասին, ապա ֆունկցիոնալն ավելի ճիշտ է: ԱՄՆ –ում կա 6 միլիոն ՀԿ, որը տարեկան ծախսում է 100մլրդ դոլլար, որին պետությունը ոչ մի կերպ չի աջակցում, միայն թույլ է տալիս, որ այդ դոլլարները ազատված լինեն մաքսերից: Հասարակությունն ինքն է ակտիվացված: Եթե հասարակությունը ակտիվացված չի, ոչ ՀԿ սեկտոր կլինի, ոչ ժողովրդավարություն, ոչ ազատ ընտություններ և այլն:

Սալբի Ղազարյան: Պետությունը ունի երկու կես՝ իշխանություն և ժողովուրդ: Այդ ժողովուրդը, քաղաքացին, իր ՀԿ-ն և այդ հասարակությունը, որ ներկայացնում է այդ բոլորը, որ իշխանությունների հետ պետք է խոսի, փաստ է: Որ մեր իշխանությունները դա դեռ չեն հասկացել, դժվարությամբ են հասկանում, չեն հասկանում այդ բոլորը ինչպես լավագույնս օգտագործել, դա էլ փաստ է: Բայց կա նաև երկրորդ փաստ, այն է, որ անձը, ՀԿ-ն, հասարակությունը կարող են որոշ բաներ փոխել: Եվ եթե հասարակական գործունեությունը դժվար է  Հայաստանում, դա դժվար է նաև այլ տեղերում: Պաղեստինցիներին օգնող ՀԿ-ը դժվարությունների առաջ կանգնեցին: Այն բոլոր ՀԿ-ները, որ կանանց և երեխաների իրավունքների համար էին պայքարում Հարավային Ասիայում և ուրիշ տեղեր, իհարկե, դժվարությունների կհանդիպեն: Այսինքն այդ դժվարությունը կյանքի մաս է, և երկրորդ՝ Կինոմոսկվայի հարցով զբաղվով երիտասարդները  շատ փող չծախսեցին: Այսինքն կան բաներ, որ ես իբրև քաղաքացի  կարող եմ անել, որպեսզի իմ շահերը պաշտպանեմ և որպեսզի իշխանությանը հասկացնեմ, որ ես իր քաղաքացին եմ, իր գործընկերն եմ, իր  թշնամին չեմ:
Լևոն Ներսիսյան (Աստղիկ Հաշմանդամ երեխաների ծնողների ասոցիացիայի նախագահ): Իմ կարծիքով բանախոսները այնքան էլ խորացած չեն այս թեմայի շուրջ: Մենք 15 տարի է, որ ՀԿ դաշտում ենք և առաջին դրամաշնորհը ստացել են 5 տարի հետո: Բայց մեզ գիտեին որպես ֆինանսապես ամենահզոր կազմակերպություն: Բանախոսները մեծամասամբ մեղադրում են պետությանը, կառավարությանը, որոնք արտահայտում են քաղաքացիների շահերը: Բայց հակառակն էլ կա: Ինչպիսին մեր հասարակությունն է, այնպիսին էլ կառավարությունն է: Դուք մեղադրում եք այն մարդկանց, ովքեր մեր միջի՞ց են գնացել: Երիտասարդներին կառաջարկեմ՝ գնան հաշմանդամների շահերը պաշտպանեն: Հիմա քննարկվում է ՀԿ-ների մասին օրենքը: Քանի՞ ՀԿ է տեղյակ, որոնք ասում են, որ իրենք ՀԿ-ներ են: Մյուսը՝ աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը, որտեղ պարտադրաբար պետությունը՝ որպես համագործակցող կողմ, հանդես է գալիս հասարակական սեկտորի հետ: Քանի՞ ՀԿ էր մասնակցում այդ ժողովին, որը հնարավորությունն էր համագործակցելու պետության հետ:

Վարդան Օսկանյան: Չէի ուզենա, որ ներկաները այս լսարանից գնան այն պատգամով, որ միգուցե  ՀԿ-ները կարևոր չեն մեր պետության, ժողովրդավարության կայացման համար: Ես կուզենայի, իսկապես, այդ շեշտադրումը անել, որ մենք բոլորս գիտակցեինք, որ քաղաքացիական հասարակության կայացման, պետության, ժողովրդավարության համար ՀԿ-ները անհրաժեշտ են: Դժբախտաբար, պետությունը ՀԿ-ների գործունեությունը քաղաքական տեսանկյունից է դիտում: ՀԿ-ները մասնագիտացված են, կան ՀԿ-ներ, որ զբացվում են էկոլոգիայով, բժշկական ծառայությամբ և այլն: Բայց պետության համար, կարծեք թե, երկու հիմնական կատեգորի կա՝ ՀԿ-ներ որոնց գործունեությունը չունի քաղաքական հետևանք,և ՀԿ-ներ, որոնց գործունեությունը ունի քաղաքական հետևանք: Նաև այն կատեգորիայի մեջ, որ գործունեությունը քաղաքական հետևանք չունի, կախված թե այդ գործունեությունը ով է վարում, այդ գործունեությունը նույնպես կարող է քաղաքական կատեգորիայի տակ դրվել: Այսինքն պետության պրիզման, որով նա դիտարկում է ՀԿ-ների գործունեությունը, քաղաքականությունն է: Դժբախտաբար այդպես է եղել: Հայաստանում, իսկապես, ամեն ինչի հիմքում քաղաքականությունն է: Եվ մենք պետք է կարողանանք ցույց տալ մեր գործունեությամբ, որ ՀԿ-ների գործունեությունը քաղաքականությունից վեր է՝ անկախ նրանից, թե այդ գործութնեությունը քաղաքական հետևանք ունի, թե՝ ոչ: Եվ երբ այստեղ հարց ծագեց, թե ՀԿ-ները միավորվելու կամ միասնական գործունեություն վարելու խնդիր ունեն, իհարկե, միավորվելու կարիք  չկա, թող ամեն մեկը իր գործունեությունը ծավալի, բայց այստեղ մի ընդհանուր գործունեություն ես տեսնում եմ՝ հենց այս երևույթի դեմ պայքարելն է, որ պետությունը դադարի ՀԿ-ներին դիտել որպես քաղաքական գործունեություն ծավալող կազմակերպությունների, փորձի դրանց հակազդել իր ստեղծած ՀԿ-ներով, որպեսզի հակակշռի և նաև, ինչու չէ, խոչընդոտի որոշ ՀԿ-ների գործունեությունը: Իհարկե, իդեալական կլիներ այն տարբերակը, որ Հայստանի ՀԿ-ները սնվեն ժողովրդից: Այսինքն մեր ժողովուրդը սկսի անդամակցել ՀԿ-ներին, նրանց ծառայության մեջ օգուտ տեսնի: Իդեալական կլինի այն, որ մեր ՀԿ-ները ֆինանսավորվեն մեր բիզնեսի կողմից՝ հովանավորներ ունենալով: Դա շատ ավելի բնական կլինի, բայց, դժբախտաբար, քանի որ այդպես չէ, ՀԿ-ները ուզած-չուզած սնվում են դրսից, բայց նաև ես համաձայն եմ այն մարդկանց հետ, որոնք պնդում էին, որ անպայման չէ, որ դրսից ֆինանսավորում ստանալով, դրսի օրակարգ իրականացնել: Ես համոզված եմ, որ ժամանակի ընթացքում այնպիսի զտում տեղի կունենա ՀԿ-ների քանակի և որակի մեջ, որ մենք, մի քանի տարի հետո նման քննարկում անցկացնելիս, երբեք չենք գնա այն թերահավատությանը, թե պե՞տք է հավատալ արդյոք ՀԿ-ների անկեղծությանը, ազնվությանը և նրանց գործունեության նպատակահարմարությանը: Ես ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել Սիվիլիթասի կողմից մեր մասնակիցներին նաև ներկաներին: